مروري بر پيشينه تاريخي، فرهنگي و پژوهشي محوطة تاريخي تخت سليمان

محوطة تاريخي تخت سليمان در منطقة كوهستاني سرشار از جاذبههاي كم نظير طبيعي ـ تاريخي كه آتشكدة معروف آذر گشنسب، يعني آتشكدة شاهان و جنگاوران نيز در آن قرار دارد، در دورة ساساني مورد توجه بود. به ويژه از زمان خسرو انوشيروان به آن توجه خاصي شده و از آن به بعد بسيار مشهور مي گردد و در كتب تاريخي، متون ادبي و مذهبي دربارة اين مكان تاريخي زياد نوشتهاند. از جمله نوشته هاي نويسندگان معاصر حكومت ساساني و جغرافيانويسان و مورخين سدههاي نخستين اسالمي دربارة اين محوطة مقدس سخن بسيار رفته است. اين آتشكده در سال 623 ميالدي به واسطة حملة ارتش روم و شكست سپاهيان خسرو دوم )پرويز( مورد غارت و تخريب قرار گرفت و ديگر هرگز رونق پيشين را نيافت تا اينكه در دورة ايلخانان مغول، آباقاخان با انجام تعميرات گسترده و ساخت بناهاي جديد به روي شالودة بناهاي ساساني از اين جايگاه بسان كاخ تابستاني استفاده گرديد و بعد از ايلخانان مغول اين مكان بهصورت شهركي كم اهميت با مشاغل گوناگون تا قرن يازده ه.ق به حيات خود ادامه داد و تا زماني كه هيأت آلماني به سرپرستي ناومان در سال 1960 نخستين گمانهها را در اين محل آغاز كردند متروك ماند. نخستين كاوشهاي علمي باستان شناختي در اين محوطه از سال 1338 تا 1357 بهمدت بيست سال بوسيله هيأت آلماني به انجام رسيد. با توجه به پژوهشهايي صورت گرفته توسط هيأت آلماني دهكدة آبادي مربوط به دورة هخامنشي در اين محل وجود داشته است. از اواسط دورة اشكاني آتشكدة بزرگي در اين محل برپا شد كه در دورة ساساني ساختمانهايي چون چهارتاقي، آتشكدة آذرگشنسب و فضاي پيراموني، ايوان غربي )خسرو(، معبد منسوب به آناهيتا، دهليز محافظتي، دو دروازة شمالي و جنوبشرقي، حصار محيطي، تاالر ستوندار برآن افزوده شده و تا نيمة نخست سده سوم هجري اين آتشگاه برپا بود، پس از آن متروك شد. رونق قابل توجه بعدي اين محل مدت كوتاهي در دورة ايلخاني )قرن 13.م/7ه.ق( بود كه بناهايي چون آثار و بقاياي پيرامون درياچه، كاخ شكار، تاالر ستون دار، هشت ضلعيها، دوازده ضلعي، دروازه جنوبي و . . . ايجاد شد. با پيروزي انقالب اسالمي و آغاز جنگ تحميلي، فعاليتهاي پژوهشي به مدت پانزده سال متوقف شد. تا اينكه از سال 1372 ،فعاليت در اين محوطه همچون تختجمشيد، چغازنبيل و . . . با هدف تداوم فعاليت هاي پژوهشي به عنوان يكي از ده طرح بزرگ بار ديگر از سر گرفته شد. در كاوش هاي هيأت ايراني قسمتهاي مختلف اين مجموعه شناسايي و مداركي به دست آمد كه نشان ميدهد پس از مرگ آباقاخان، بناهاي كاخ شكار مجموعه تخريب و بالفاصله در اواخر همان دوره در پيرامون دروازة شمالي تخت سليمان شهركي با بناهاي عامالمنفعه همچون مسجد، حمام، كارگاه صنعتي و شماري منازل مسكوني با مصالح كاخ شكار شكل گرفت. در اين نوشتار تالش شده كه از يك سو به پيشينة تاريخي ـ فرهنگي منطقه بر اساس منابع مكتوب به شيوة كتابخانهاي و توصيفي و از سوي ديگر به فعاليتهاي پژوهشي صورت گرفته در زمينة بررسي، كاوش، حفظ و احياء، پاياننامه هاي تخصصي مرتبط با محوطه تا سال 1390 پرداخته شود.