بررسي‌ كالبدي‌ معماري‌ غار‌ اِراز‌ خرم‌آباد

تاكنون گزارش مستقل و جامعي در بارۀ اين معماري دست كند در منطقۀ لرستان به دست داده نشده است. به نظر مي رسد سيماي كوهستاني لرستان آن را به ناحيه اي قابل توجه با پتانسيل بالا براي خلق چنين آثاري تبديل كرده باشد. در اين مقاله نتايج بررسي مجموعۀ دست كندهاي غار اراز كه در سال هاي 1388 و 1391 انجام شده، ارائه مي شود. اين مجموعه در روستاي دهگاه در بخش پاپي از توابع شهرستان خرم آباد قرار دارد. اين بخش از لرستان به ميزان زيادي خارج از حوزۀ بررسي هاي باستان شناسانه قرار گرفته است و در منابع مكتوب تاريخي نيز چندان ردي از آن نمي توان گرفت. با اين حال فقط از طريق باستان شناسي و توصيف معماري مي توان به روشن كردن زواياي تاريك گذشتۀ آن اميد داشت. مجموعۀ دست كند غار اراز شامل دو بخشِ كلي دست كندهاي بيرون و درون غار است. بخش عمدۀ گزارش حاضر با تمركز بر روي فضاهاي معماري درون غار تدوين شده است. دشواري دسترسي به داخل غار با مجموعه اي از پلكان هاي پيچ در پيچ، راهروها و تونل ها و ساير سازه ها همچون آب انبار و... در مقايسه با ديگر نمونه ها، توصيف مجموعه را پيچيده تر كرده است. با اين حال ساخت و سازهاي درون غار با جزييات بيشتري توصيف شده اند. ساخت فضاها با كاستن مصالح )تراشيدن صخره( و در تركيب با انباشت مصالح شكل گرفته است. عليرغم سختي كار، تالش شده با ارائۀ اسناد معماري شامل سايت پالن، پالن طبقات و مقاطع به معرفي و تبيين ويژگي هاي اين مجموعه دست كند پرداخته شود. با اين حال از ساكنان اين غار به غير از معماري دست كند، تنها بقاياي اندكي از سفال هاي سطحي به دست آمد كه در حال حاضر، براي شناخت تعيين دورۀ سكونت در غار بسيار مهم در هستند. بررسي يافته هاي سفالي و معماري اين فرضيه را تقويت مي كنند كه غار اراز احتماال دورۀ اتابكان لر كوچك با اهداف سياسي ـ نظامي، آييني يا تفريحي مورد استفاده قرار گرفته است. هدف از اين تحقيق معرفي و بررسي كالبدي غار اراز است و در آن سعي شده با استفاده از روش بررسي سطحي، مستندنگاري، مطالعات تطبيقي داده هاي باستان شناختي، تحليل عناصر معماري، و بررسي متون تاريخي به سؤاالتي از قبيل زمان استقرار و استفاده از اين مكان، نحوه و روش ساخت، ارتباط فضا با محيط و محوطه هاي پيرامون، و در نهايت چيستي كاربري غار پاسخ داده شود.