مطالعۀ ساختار كالبدي يخدان هاي (يخچال ها) شهرستان نايين

همان گونه كه آب انبار براي انباشت و ذخيرۀ آب آشاميدني مورد استفاده قرار مي گرفته، يخدان يا يخچال نيز مخزني جهت نگهداري و حفظ يخ بوده است. يخ در زمستان و در طي ماه هاي سرد سال تهيه شده و در طي فصول گرم تا شروع زمستان سال بعد استفاده مي شد. در مناطقي كه وضع اقليم باعث مي شده كه برف و يخ زمستاني در ارتفاعات پايدار بماند، در فصول گرم از اين ذخاير طبيعي استفاده مي شد و بناي خاصي براي توليد و ذخيره يخ وجود نداشت. اما در مناطق گرم و خشك ايران طوالني و درجۀ حرارت هوا در تابستان باالست با استفاده از فنون معماري كه تابستان هاي نسبتا ايراني، بنايي به نام يخدان )يخچال( براي توليد و ذخيره و نگهداري يخ تدبير شده است. اين بناها با توجه به ويژگي هايي كالبدي و معماريانه اي كه داشتند، يخ را از فصل زمستان تا آخر فصل تابستان به خوبي نگه مي داشتند. اين نوع يخ سازي طبيعي و سنتي كه براي قرن ها در ايران رايج بوده در حال حاضر به علت حساسيت در مسائل بهداشتي و دستيابي به روش هاي صنعتي و بهداشتي توليد يخ مانند پديدار شدن يخچال هاي مكانيكي خانگي، كامال منسوخ شده و بناهايي نيز كه بدين منظور طراحي شده بودند به فضاهايي متروكه تبديل شده اند. در شهرستان نايين واقع در اقليم گرم و خشك منطقۀ مركزي ايران، تعدادي از اين بناهاي فراموش شده ديده مي شود. روش پژوهش حاضر توصيفي - تحليلي و مبتني بر مطالعات ميداني و كتابخانه اي است. نتايج پژوهش نشان مي دهد كه يخچال هاي شهرستان نايين شامل سه يخچال محمدآباد در محلۀ كلوان نايين، يخچال روستاي محمديه، و يخچال بافران است. اين يخچال ها در گروه يخچال هاي گنبدي قرار مي گيرند و از سه قسمت ديوار سايه انداز و حوضچه هاي توليد يخ و مخزن ذخيرۀ يخ تشكيل شده اند.