پژوهشي در تاريخ بنيان عمارت شمس العمارۀ كاخ گلستان

شمس العماره كه به درخواست ناصرالدين شاه، مشابه بناهاي اروپايي در ضلع شرقي ارگ سلطنتي ساخته شده، ساختارش تلفيقي از معماري سنتي و مدرن است كه در زمان احداث، بلندترين بناي تهران و نماد پايتخت محسوب مي ّ شد. اعتمادالسلطنه و به دنبال او ديگر محققان تاريخ قاجار، تاريخ 1284ق را سال ساخت بنا عنوان كرده اند، ولي وجود كتيبه اي در يكي از مخازن كاخ گلستان سبب شد تا بار ديگر اين بنا از نظر تاريخي و معماري بررسي و تجزيه و تحليل شود. اين كتيبۀ كاغذي شامل ابياتي است كه توضيحاتي در مورد بنايي خاص و سازندۀ آن مي دهد. در اين پژوهش با روش كتابخانه اي و مطالعۀ اسناد آن دوره، مانند كتب مرجع قاجاري و اسناد تصويري و خطي و هم چنين كتيبه به شمس العماره محرز شد و بر اساس آن تاريخ احداث نقشه ها و نقاشي هاي مرتبط با آن، 1283ق است. در ادامه نوشته به علل حذف كتيبه از پيكرۀ بنا پرداخته شده و هم چنين با توجه به مطالعات ميداني و مقايسۀ بناهاي مشابه در كاخ گلستان )تاالر آينه(، محل كتيبۀ مذكور در تالار اصليّ شد. نگارنده در اين بررسي به روند تغييرات بي شمار به وجودآمده در و شاه نشين شمس العماره معي بنا كه به سبب كاربري هاي مختلف صورت پذيرفته، اشاره كرده است؛ بنايي كه در واقع براي نظاره كردن اطرف شهر بنياد شده بود، به محلي براي برگزاري مراسم سالم هاي خاص و مالقات هاي درباري و همچنين تلگرافخانۀ شخصي شاه در اتاق گوشواره شمالي تبديل مي شود. هم چنين شناسايي ميرزا غالمرضا خوشنويس به عنوان خطاط كتيبه از دستاوردهاي اين تحقيق است.