درآمدي بر شناخت معماري قلعه هاي شهر بافران

ايمني و امنيت همواره از دغدغه هاي اساسي انسان در طول تاريخ محسوب ميشده است. لذا آدمي همواره به دنبال يافتن شيوه هايي براي كاهش اثرات عوامل تهديدكنندۀ ايمني و امنيت خود بوده است. از آنجا كه كشور ايران از قرون گذشته در مسير حوادث تاريخي و در معرض انواع حمله ها و تهاجم هاي نظامي ملل مختلف و قبايل همسايه واقع شده بود، پديدۀ »دفاع« در معماري و شهرسازي اثر زيادي داشته و آثار كالبدي آن قلعه ، حصار، برج، خندق، و... است. قلعه ها استحكاماتي نظامي يا در غير نظامي بودند كه با استفاده از ويژگيهاي جغرافياي طبيعي و در جهت حفظ امنيت، عموما ارتفاعات ساخته ميشدند. بافران يكي از شهرهاي تاريخي و كهن شهرستان نايين است كه در كنار راه باستاني ري به كرمان واقع شده است. قلعه ها به عنوان مهم ترين نمود نظام دفاعي گذشتۀ شهرها و از جمله شهر بافران، قابل توجه هستند. ميتوان اين قلعه ها با چند رويكرد دسته بندي كرد. تعدادي از اين قلعه ها در خارج از محدودۀ مسكوني مكانيابي شده و در كنار مزارع قرار گرفته اند. يكي ديگر از آنها نيز در كنار هستۀ تاريخي شهر و روي بلندترين نقطۀ شهر طراحي و ساخته شده است. اين قلعه ها قلعۀ ريگ، قلعۀ رضي، قلعۀ عليآباد، قلعۀ سوري، قلعۀ حسين آباد، قلعۀ يكه درخت و قلعۀ رستم هستند. روش تحقيق نوشتۀ حاضر توصيفي ـ تحليلي است، كه در آن با گردآوري اطلاعات از طريق مصاحبه با افراد مطلع و آگاهان محلي )تاريخ شفاهي( و برداشت ميداني به شكلي ارزيابانه موضوع را بررسي شده است. با توجه به اينكه در آثار مكتوب )منابع جغرافياي تاريخي، سفرنامهها، و...( نيزّ اشاره اي به اين قلعه ها نشده، رويكرد عمدۀ اين پژوهش مبتني بر مشاهدات است. نتايج پژوهش مبي آن است كه قالع بافران در سه دستۀ الف. قلعه هاي مستقر بر باالترين نقطه؛ ب. قلعه هاي قرار گرفته بر گرداگرد روستا به عنوان مكمل قلعۀ مستقر بر بلندي در كار حفاظت از آبادي؛ ج. قلعه هاي اربابي واقع در مزارع مسكون، قرار مي گيرند كه از اين ميان قلعۀ رستم به دليل موقعيت خاص قرارگيري و ويژگيهاي كالبدي و معماريان ه اي كه دارد، در نظام دفاعي گذشتۀ بافران نقش پررنگتر و با اهميت تري داشته است.