بررسي آرامگاه منسوب به خواجه نجم الدين كبري در جوين

مقابر و آرامگاه ها از نظر تاريخي، هنري، مذهبي و اجتماعي در معماري اسالمي ايران نقش اساسي داشته اند و در هر منطقه اين بناها را به منظور گراميداشت ياد و خاطرۀ متوفي ـ كه اغلب از فرزندان و نوادگان ائمه و يا بزرگان ديني، ادبي و علمي بودند ـ در محل دفن اين اشخاص ميساختند. ساخت مقابر به شيوه هاي مختلف در معماري دوران اسالمي، اهميت اين گروه از بناها را ميرساند و بناهاي آرامگاهيِ داراي ساختار منفرد يا مجموعه اي داراي ارزشهاي ويژۀ معماري بوده است. البته شكل گيري مجموعه هاي آرامگاهي در دوران اسالمي در ايران يك نواخت نبوده و در دوره هاي مختلف داراي فراز و نشيب هاي فراوان بوده است. در اورگنج در استان داش ِ آغوز تركمنستان آرامگاهي بزرگ و عالي وجود دارد كه منسوب به احمد بن عمر بن محمد خيوقي خوارزمي )548ـ 618ق) (سبحاني، 1376 :27 )ملقب و معروف به شيخ نجم الدين كبري عارف پرآوازۀ قرن هفتم است. برخي از پژوهشگران و باستان شناسان آرامگاهي را كه در روستاي ريزآباد شهرستان جوين قرار دارد نيز منسوب به او ميدانند. متأسفانه بررسيهاي كافي در زمينة شناخت تاريخ و كيفيات معماري مقابر آرامگاهي منسوب به شيخ نجم الدين كبري در اورگنج و جوين صورت نگرفته است. آرامگاه نجم الدين كبري در كهنهاورگنج در سال 2005 ميالدي به شمارۀ 1199 در فهرست آثار يونسكو به ثبت رسيده است. آرامگاهي كه در روستاي زيرآباد از توابع شهرستان جوين به شيخ نجم الدين كبري منسوب است نيز به تاريخ 6/3/77 به شمارۀ 202 و به عنوان آرامگاهي متعلق به دورۀ سلجوقي كه در حال حاضر كاركردي مذهبي دارد، در فهرست آثار ملي ثبت شده است. پژوهش دربارۀ اين دو آرامگاه كه از نظر معماري و تزيينات وابسته بدان داراي وجوه مشترك و وجه افتراق نيز هستند به شيوۀ توصيفي ـ تحليلي بر اساس بررسي هاي ميداني، مطالعة منابع تاريخي، و برخي كتب و منابع معاصر صورت گرفته است.