مسئوليت اخلاقي و اجتماعي در نسبت با جبر اجتماعي

Social and Ethical Responsibility against Social Determinism

زمينه: مسئوليت اخلاقي به دليل جايگاه برجسته اي كه در زندگي فردي و اجتماعي دارد، يكي از مهم ترين مسائل حوزه اخلاق تلقي مي گردد. مسئوليت اجتماعي هم كه ذيل مسئوليت اخلاقي تعريف مي شود، داراي چنين اهميت و جايگاهي خواهد بود. اما آنچه به طور معمول در مباحث مسئوليت مورد توجه قرار مي گيرد، اراده انساني است. اغلب مسئوليت را مبتني بر اراده آزاد مي دانند. در فهم متعارف نيز كسي را كه مجبور و فاقد اختيار باشد، نمي توان مسئول دانست. به همين جهت بحث از مسئوليت و اراده انسان، به شدت به هم وابسته بوده و حتي منكران مسئوليت، نبود اراده را به عنوان دليل مدعاي خود ذكر كرده اند. از سوي ديگر هر تعريفي از اراده ناگزير به بحث جبر مربوط بوده و به آن وابسته است. در مقابل اراده آزاد انسان، اقسام گوناگوني از جبر مطرح مي شود كه جبر اجتماعي، يكي از اين موارد است. ديدگاه هايي كه در تبيين نهايي امور، شرايط اجتماعي را تعيين كننده دانسته و جايگاهي براي انسان و اراده او در نظر نمي گيرند، قائل به جبر اجتماعي هستند. با توجه به اين مسائل، سوال اصلي پژوهش، نسبت مسئوليت اخلاقي و اجتماعي با جبر اجتماعي است. نتيجه گيري: ديدگاه هاي جبر گرايانه، با ناديده گرفتن و يا حداقلي تعريف نمودن اراده انسان، مسئوليت اخلاقي را به عنوان بخش مهمي از زندگي فردي و اجتماعي ما، ناديده مي گيرند. چنين اتفاقي پيامدهاي گسترده اي براي زندگي فردي و اجتماعي ما خواهد داشت.

Background: Because of the highlighted role of ethical responsibility in social and individual life, it is looked as an important issue in ethics area. Social responsibility that is defined as a sub-factor of ethical responsibility will have such an important place. What is discussed in responsibility discussions commonly is the “human will”. Responsibility is more based on the free will. In the public society, someone who is determined is not responsible. Therefore, responsibility and human will are closely depended together. On the other hand each definition of will is related to the determinism. There is various kind of determinism and social determinism is one of them. Perspectives that focus on social situations as determiners of situations disregard the human will and they are believe in social determinism. According to these issues, this study attempts to consider the social and individual responsibility against social determinism Conclusion: By disregarding or minimizing the concept of human will, determinism disregarded the concept of ethical responsibility in our social and individual life. Such events have broad consequences for social and individual life.