دانش بومي جوامع محلي پيرامون گياهان خوراكي خودرو در مراتع زبرخان نيشابور

Indigenous knowledge of local communities about edible plants in Zebarkhan rangelands in Neyshabur

يكي از روش‌هاي مورد استفاده براي پاسخگويي به دغدغه‌هاي انسان در جامعه‌ي امروز، رجوع به دانش تجربي گذشتگان و بهره‌گيري از خرد‌تجربي انباشته و تاريخي بهره برداران محلي است. از جمله اين دانش‌هاي ارزشمند، دانش بومي گاه منحصربفرد شناسايي گياهان خودروي خوراكي و شيوه‌هاي مصرف آنها در جوامع محلي است. لذا تحقيق حاضر با هدف آشنايي و مستندسازي فرهنگ استفاده سنتي از گياهان خوراكي مراتع زبرخان واقع در استان خراسان رضوي صورت گرفت. در اين مطالعه باور‌ها و دانستني‌هاي سنتي مردم پيرامون گياهان در قالب مصاحبه‌ي آزاد به صورت گروهي و انفرادي، مشاهده‌ي مشاركتي، حضور‌هاي مستمر و پي‌درپي در طي سال‌هاي 96-97 گردآوري گرديد. شيوه‌ي انتخاب افراد جهت مصاحبه به روش هدفمند و به صورت گلوله برفي بوده است. مصاحبه‌ها با محوريت نام محلي گياهان، فرم رويشي، نحوه‌ي برداشت، اندام مورد استفاده، نحوه‌ي مصرف و خواص گياهان مطرح و مصاحبه تا جايي ادامه پيدا مي-كرد كه پاسخ‌هاي تكراري ثبات و صحت مصاحبه را محقق مي‌ساخت. در نهايت از اطلاعات كسب شده از شيوه‌هاي متفاوت مصاحبه فيش برداري شده و استخراج مفاهيم كليدي بر اساس هدف تحقيق صورت پذيرفت. يافته‌ها نشان داد كه اغلب گونه‌هاي شناسايي شده به جز مصارف خوراكي، واجد مصارف چند منظوره دارويي و تامين علوفه دام بوده و به جز تامين نيازهاي خوراكي و دارويي ساليانه خانوار در تامين بخشي از معيشت ساكنين از طريق جمع آوري و فروش يا تامين علوفه دام، دخيل هستند. نتايج اين تحقيق و يافته‌هاي آن مي‌تواند بسترساز تحقيقات آتي در زمينه توسعه دانش غذايي و مديريت مراتع از طريق اصلاح و احياء آنها با گياهان خوراكي و دارويي مورد استقبال مردم در مناطق مشابه باشد.

One method used to answer the human concerns in modern society is referring to the empirical knowledge of the past and using the wisdom of the local people's historical knowledge. Among this valuable knowledge, indigenous knowledge is unique in identifying edible plants and their consumption practices in local communities. Therefore, the present study aimed to identify and document the ethnobotany of edible plants in Zebarkhan rangelands located in Razavi Khorasan province. In this study, the traditional beliefs and knowledge of the people about plants were collected in the form of free interviews, participatory observation and continuous presence in 2017-2018. Snowball and purposive sampling were done in order to select participants. The questions posed with the focus on the local names, vegetative forms, methods of harvesting, the organ used, consumption, and plants attributes. The interviews were then continued until the repetitive responses would confirm the reliability and validity of the interview. Finally, the information were classified, analyzed and the key concepts were extracted based on the goal of research.The findings showed that except for the provision of annual food and medical supplies, most of the identified species consisted of multifunctional medicinal and livestock usage and they were also involved with the provision of the livelihood of the residents through collection and sale or forage livestock. The results and findings of this research can be used as a basis for future research on the development of nutrition knowledge and management of rangelands through the improvement and revival with edible and medicinal plants.