عوامل مرتبط با انجام آزمايش خون مخفي در مدفوع جهت غربالگري سرطان كولوركتال، بر اساس سازه‌هاي مدل اعتقاد بهداشتي در افراد در معرض خطر متوسط در اصفهان

Factors Associated with the Fecal Occult Blood Testing for Colorectal Cancer Screening based on Health Belief Model Structures in Moderate Risk Individuals, Isfahan, Iran

مقدمه: همه ساله نزديك به يك ميليون مورد جديد، سرطان كولوركتال در سراسر جهان شناسايي مي‌شود و نزديك به نيمي از آن‌ها در اثر اين بيماري جان خود را از دست مي‌دهند. در ايران نيز سرطان‌هاي گوارشي شايع‌ترين نوع سرطان در ميان مردان و دومين سرطان شايع، پس از سرطان پستان در زنان ايراني محسوب مي‌شوند. با پيش‌گيري ثانويه اين بيماري مي‌توان اقدامات لازم جهت درمان سريع و جلوگيري از گسترش آن به عمل آورد. آزمايش خون مخفي در مدفوع (Fecal occult blood test يا FOBT) به دليل سهولت انجام و همچنين به لحاظ هزينه پايين آن، بر ديگر روش‌هاي غربالگري اين بيماري اولويت دارد. بر اين اساس انجام هر ساله آن براي همه افراد بالاي 50 سال توصيه مي‌شود. متأسفانه در كشور ما مشاركت افراد در برنامه‌هاي غربالگري سرطان كولوركتال پايين مي‌باشد. از آن جايي كه مدل اعتقاد بهداشتي پيش‌بيني كننده خوبي براي مؤلفه‌هاي مؤثر بر انجام اين آزمايش مي‌باشد، از اين رو پژوهش حاضر با هدف تعيين عوامل مرتب با انجام آزمايش خون مخفي در مدفوع بر اساس سازه‌هاي مدل اعتقاد بهداشتي در افراد در معرض خطر متوسط صورت گرفت. روش‌ها: اين مطالعه از نوع توصيفي- تحليلي بود كه بر روي 196 نفر بالاي 50 سال در شهر اصفهان انجام شد. اين افراد در دو گروه مراجعه‌ كننده به آزمايشگاه جهت انجام آزمايش خون مخفي در مدفوع و گروه غير مراجعه‌ كننده به آزمايشگاه، به صورت مقايسه‌اي مورد پژوهش قرار گرفتند. جهت گردآوري اطلاعات از پرسش‌نامه خود ساخته و استاندارد شده مبتني بر سازه‌هاي مدل اعتقاد بهداشتي استفاده شد. داده‌ها و اطلاعات به روش پرسشگري در آزمايشگاه براي گروه اول و درب منازل براي گروه دوم، جمع‌آوري شدند. اطلاعات جمع‌آوري شده از طريق نرم‌افزار SPSS و با به كارگيري آزمون‌هاي آماري X2، آناليز واريانس دو طرفه، t-test، Mann-Whitney و Kruskal-Wallis مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. يافته‌ها: مهم‌ترين راهنماهاي عمل ذكر شده در گروه مراجعه‌ كننده به آزمايشگاه به ترتيب توصيه پزشك 54 درصد و انجام چكاپ 29 درصد بودند. بين كساني كه سابقه انجام آزمايش خون مخفي در مدفوع در سال گذشته را داشتند و افرادي كه در گروه غير مراجعه‌ كننده به آزمايشگاه اين مراجعه را نداشتند، از لحاظ نمرات كسب شده از سازه‌هاي مدل اعتقاد بهداشتي (آگاهي، حساسيت درك‌ شده، شدت درك شده، موانع درك‌ شده، خودكارامدي درك شده و منافع درك شده) تفاوت معني‌دار آماري وجود داشت. در گروه مراجعه كننده به آزمايشگاه، كساني كه سابقه انجام اين آزمايش در سال گذشته را داشتند، از نظر نمرات كسب شده از سازه‌هاي شدت درك‌ شده، موانع درك‌ شده، خودكارامدي درك‌ شده و منافع درك شده با افرادي از همين گروه كه سابقه انجام آزمايش را نداشتند، تفاوت معني‌دار آماري وجود داشت. همچنين گروه مراجعه‌ كننده به آزمايشگاه از لحاظ نمرات كسب شده از سازه‌هاي مختلف مدل اعتقاد بهداشتي، به جز سازه موانع درك شده نمرات بالاتري را نسبت به گروه ديگر كسب كردند. نتيجه‌گيري: نتايج اين پژوهش نشان داد كه سازه‌هاي مدل اعتقاد بهداشتي، پيش‌بيني كننده خوبي براي عمل افراد در معرض خطر نسبت به انجام آزمايش خون مخفي در مدفوع مي‌باشد. اين آزمايش به عنوان يك روش غربالگري براي سرطان كولوركتال مي‌باشد. اين مهم لزوم اجراي برنامه‌هاي آموزشي وسيع و جامع با تمركز بر سازه‌هاي مدل اعتقاد بهداشتي در اين گروه از افراد را نمايان مي‌كند. از آن جايي كه آزمايش خون مخفي در مدفوع به عنوان ساده‌ترين، ارزان‌ترين و اولين راه تشخيص زود هنگام سرطان كولوركتال مي‌باشد، دوره‌هاي آموزشي و بازآموزي براي پزشكان و ساير پرسنل بهداشتي جامعه در جهت بالا بردن ميزان مشاركت افراد در انجام اين آزمايش ضروري مي‌باشد.

Background: Colorectal cancer is one of the most important and most common cancers and the second leading cause of cancer deaths worldwide. Every year, nearly one million new cases of colorectal cancer are recognized around the world and nearly half of them lose their lives due to the disease. According to statistics about the shocking incidence and mortality rates of colorectal cancer, secondary prevention of this type of cancer is important. Research has shown 90% of early diagnosed patients to be curable. Among the colorectal cancer screening tests, the fecal occult blood test (FOBT) is prefered because of its convenience and low cost. However, due to various reasons, people are not willing to do this screening test. The goal of this study was to assess the factors that affect articipating in colorectal cancer screening programs in the moderate risk population, based on health belief model structures. Methods: A cross-sectional survey of 196 individuals more than 50 years old was conducted in Isfahan. Ninty-eight individuals of the target group were randomly selected from laboratories when they refered to do FOBT (Group A). Cluster sampling was used to collect data from the other 98 individuals (Group B) who were home interviewed. A questionnaire based on health belief model was used to assess the factors associated with performing FOBT. The data collected were analyzed using descriptive and inferential statistics. Findings: The mean score of knowledge in the first and second groups were 48.5 ± 11.7 and 36.5 ± 19.3, respectively. Individuals in the first group were more likely to be married, had more years of schooling and better financial status. There were significant relationships between knowledge (P < 0.001), perceived susceptibility (P < 0.001), perceived severity (P < 0.001), perceived barriers (P < 0.001), and self-efficacy (P < 0.001) in the two groups. However, there was no significant association between perceived benefits in the two groups. Subjects that had FOBT in the past year in each group reported better scores of HBM. Conclusion: According to this study, it seems that there is an urgent need to pay more attention to colorectal cancer and its prevention through screening. A better understanding of factors affecting FOBT can be a useful step to reduce rate of death and costs, and also to improve community health outcomes.