رويكرد دولت‌مدار به بازآفريني شهري و اعياني‌سازي وابسته: تحليل عملكرد ذينفعان كليدي در نوسازي بافت پيرامون حرم مطهر در مشهد

The government-oriented approach to urban regeneration and dependent gentrification: performance analysis of key stakeholders in the renovation of the fabric surrounding the Holy Shrine in Mashhad

اعياني‌سازي فرايندي مشتمل بر ارتقاي دارايي‌هاي تنزل‌يافته يا فرسودۀ شهري توسط طبقه متوسط يا عاملان ثروتمند است. اين فرايند به شكل نيرومندي درون جغرافياي شهري سرمايه‌داري جريان دارد و بازتاب‌دهندۀ تعارض گروههاي ذينفع شهري است. هدف نوشتار حاضر ارائۀ تصوير و تحليلي داده بنياد از شرايط و فرايندهاي حاكم بر تجربۀ اعياني‌سازي در يكي از نمونه‌هاي بحث‌برانگيز آن در ايران يعني بافت پيراموني حرم مطهر در شهر مشهد است. بر اين اساس با 26 مشاركت‌كننده كه به صورت هدفمند از ميان مطلعين اين فرايند انتخاب شده‌اند، مصاحبه عميق به عمل آمده است. با منطق نظريۀ داده‌بنياد، متن داده‌ها (مصاحبه‌ها) بازانديشي شده و معاني حاصل از تجربۀ اعياني‌سازي بافت فرسودۀ پيرامون حرم مطهر شامل شش محور زير بازيابي و صورتبندي شده است: شرايط زمينه‌اي اعيانيسازي نظير كالايي‌شدن فزايندۀ فضاي شهري، مداخلات دلخواهانۀ بخش دولتي در مسكن و زمين شهري؛ شرايط علي از قبيل انحصار شبه‌دولتي در روند خصوصي‌سازي، كمبود بودجۀ عمومي و محدوديت قدرت مانور دولت؛ شرايط مداخله‌اي مانند پيچيدگي فزايندۀ كسب ‌وكارهاي كلان‌شهري، الگوي جذب و نگهداشت سرمايه‌گذاري خارجي؛ شرايط راهبردي از جمله برهم‌خوردگي قواعد بازار آزاد از سوي ذينفعان دولتي و شبه‌دولتي، جستجوي منفعت از قِبَل عرضه و تقاضاي رانت و شرايط پيامدي اعيانيسازي همچون رانده‌شدگي ذينفعان متقدم از فرايند بازآفريني شهر و تضعيف بنيان‌هاي اقتصادي اجتماعي ساختارهاي مردم‌سالارانه. حاصل انتزاع نهايي از معناكاوي متن (مصاحبه‌ها) اين است كه تجربۀ اعيانيسازي بافت فرسوده حرم رضوي، نوعي «رويكرد دولت‌مدار به بازآفريني شهري و اعياني‌سازي وابسته» است.

Gentrification is defined as the promotion of degraded or old assets of the middle or high class of the society. This process operates in a powerful manner within the urban geography of capitalism and represents the conflict between various urban stakeholder groups. The purpose of this study was to provide an analysis of the conditions and processes governing the gentrification process in one of its controversial examples in Iran, i.e. the old fabric surrounding the Holy Shrine in Mashhad. Based on this, a series of deep interviews with 26 participants who were knowledgeable in this issue was conducted. Through grounded theory, the data (interviews) were analyzed. The factors underlying the gentrification process of the decayed urban fabric surrounding the Shrine were explored as follows : Underlying conditions such as the increasing commodification of the urban atmosphere, arbitrary governmental interventions in housing...; Causative conditions such as pseudo-governmental monopoly in the process of privatization, the lack of public funding and the constraints on governments, ...; interventional conditions such as the increasing complexity of metropolitan entrepreneurship; the pattern of attracting and retaining foreign investment,...; Strategic conditions, including the violation of free marketing rules by governmental and pseudo-governmental stakeholders, gaining profit through supplying and demanding rents..., and the consequences of gentrification such as the rejection of early urban stakeholders and the undermining of the socio-economic foundations of democratic structures. To sum up, the gentrification process of the old fabric of the Razavi Shrine is a kind of "government-oriented approach to urban regeneration with a dependent gentrification nature"