بررسي تحليلي مباني انسان‌شناختي سلامت از منظر آموزه‌هاي اسلامي

The Analytical Study of Anthropological Foundations of Health from Islamic Teachings Points of View

مقدمه: سلامت و يافتن رويكردي جامع به آن با نگاهي انسان‌شناختي يكي از مسائل جدي فعالان حوزه سلامت در تاريخ علم پزشكي بوده است. با ظهور انديشه‌هاي مبتني بر جهان‌بيني مدرن و رويكرد تجربه‌گرا (Empirical Approach) حقيقت انسان به جسم و ابعاد آن فرو كاسته شد. بر اين مبنا، اقدامات بهداشتي و درماني نيز تنها به بعد جسماني انسان منحصر مي‌شد. جهان‌بيني ديني انسان را داراي حقيقتي آسماني مي‌داند كه ميان اين حقيقت (نفس) و جسم ارتباط متقابلي برقرار است، لذا ضروري است با ملاحظه هر دو بُعد به بيمار و فرايند درمان توجه كرد. اين مقاله به تبيين آموزه‌هايي از دين اسلام مي‌پردازد كه در فهم جامع از سلامت و فرايند درمان و تحليل مباني ارتباط درمانگران با بيماران مؤثر است. روش: روش اين مطالعه تحليلي و با رويكرد درون‌ديني (Intra-Religious) است. بر مبناي اين روش گزاره‌هاي قرآني و احاديث مرتبط با موضوع تحليل و ربط و نسبت اعتقاد به بعد فرامادي انسان با حوزه سلامت مشخص گرديده است. رويكرد اين مقاله به متن سمانتيكي (متن‌محور) است. يافته‌ها: آموزه‌هاي اسلامي تأكيد دارد: اولاً انسان موجودي دوبعدي است و حقيقت او نه به جسم كه به روح اوست و جسم تنها نقش ابزاري ايفا مي‌كند و بقيه ابعاد حيات انساني تابع اين دو بعد است. چنين باوري مي‌تواند به عنوان مبنايي براي تصميم‌گيري‌ها و مداخلات كادر درماني در فرايند درمان محسوب شود؛ ثانياً :آموزه‌هاي وحياني حكايت از نگاهي كل‌نگر (Holistic) به انسان دارد و معناي آن در فرايند درمان آن است كه نبايد نگاهي يك بعدي به بيمار داشت و بدون توجه به جنبه متافيزيكي (فرامادي) او و فارغ از حقيقت الهي انسان مداخله و درمان كرد؛ ثالثاً درمان نبايد به معناي بازسازي جنبه‌اي از ابعاد وجود انسان و تخريب جنبه‌اي ديگر باشد؛ در نهايت، با ملاحظه ابعاد سلامت انسان، اگر نگاه درمانگران به طبابت، رويكردي الهي باشد، نه تنها بهداشت و درمان سمت سويي جامع خواهند داشت، بلكه در چنين وضعيتي درمانگران مصداق اسماءالله شافي و مُحيي خواهند بود و فلسفه كارِ درماني صورت و سيرتي الهي مي‌يابد. چنين فرايندي مي‌تواند در ايجاد نگرش مثبت و معنابخشي به زندگي شغلي درمانگران نقشي به سزا ايفا كند. نتيجه‌گيري: هر نوع تلاش براي بهبود وضعيت بيماران بدون ملاحظه حقيقت وجودي او خصوصاً آنجا كه مداخلات درماني به كانون وجودي او نزديك مي‌شود، امري ناقص و گاه مخرب خواهد بود و سلامت همه‌جانبه با ملاحظه هر دو بعد مادي و معنوي انسان دست‌يافتني است، لذا تلاش متوليان بهداشت و درمان و خدمات درمانگران از نظر آموزه‌هاي ديني در يك نگاه كل‌نگر حائز اهميت و نيازمند برنامه‌ريزي جدي است.

Background and Aim: Health and finding a comprehensive approach to it with an anthropological view arethe serious problems of health domain activities in the history of medical sciences. After Renaissance and appearance of thoughts with modern weltanschauungs and empirical approaches, the reality of human being is reduced to the body and its physical dimensions. With these foundations, every medical and health intervention fenced to the bodily aspects. Islamic world-view believes that the reality of man is combined with both soul and body which there is an interrelation between them; so every intervention in the body of man needs considering of these two aspects. This article explains some of the Islamic teachings that effect on the meaning, interpretation of health and cure process and, in the foundations of relationship between curer and their patients. Materials and Methods: This article's method is an analytical one and its approach is semantically and, theoretical foundations of the relationship between statements are intra-religious. Islamic statements (Quran & Hadith) that relate to the subject have been analyzed and their relationship with physical and divine aspects of man and meaning of health and cure process elaborated. Findings: Based on the content of Islamic teachings, we conclude that: (a) Man is a two dimensions existent and its existence depends on his soul, thus, his body is not, but a means. This fundamental belief can help the curers to make true decisions and intervene into the process of cure. (b) Revelatory teachings declare that a holistic approach to the various human beings' needs is necessary. Therefore, forgetting human being's divine aspect to the process of health can be a lead to wrong decisions. (c) The process of cure must not be to construct of one aspect and ruin of one another; and finally, the view of health and cure would be comprehensive and correspond to the reality of man if the curers' approach to the man is divine. This process can make a positive and meaningful attitude to the curers' life, especially their job actives. Conclusion: Any efforts and struggles for the welfare of patients without considering of man's reality, especially in the situation that cure interventions near to the center of man's existence, can be destructive and defective. A comprehensive health can be achieved only with considering of two dimensions of man's reality. Therefore, it is essential to have earnest planning to include holistic religious view in the efforts of health care (service) providers.