حج و حرمين در استراتژي سلطه‌گرايانه سفاح و منصور عباسي

دوره تأسيس و تثبيت سازمان سياسي جديد، به نام خلافت عباسي در زمان خلفاي اوّل عباسي، به‌ويژه سفاح (132ـ136ق) و منصور (136ـ158ق)، به وقوع پيوست. در اين مقطع كه هنوز پايه ­هاي مشروعيت خاندان عباسي به‌طوركامل شكل نگرفته بود، در مهم­ترين شهرهاي جغرافياي اعتقادي وسيع جهان اسلام، يعني مكه و مدينه، ضرورتي انكارناپذير در جهت تقويت ريشه­ هاي مشروعيت خلافت جديد احساس مي­شد. ازاين‌رو، سلطه­ خلفاي نخستين اين سلسله بر حج و منطقه­ حرمين و حضور آنها در مراسم حج، مي­توانست به تحكيم پايه­ هاي مشروعيت و مقبوليت آنان در ميان مسلمانان بينجامد. بدين ترتيب، اهميت حرمين شريفين براي دو خليفه نخست عباسي از منظر حضور نيروهاي متكثر و منتقد وضعيت موجود، همواره به دغدغه‌اي جدي تبديل شده بود. در اين ميان، تلاش­هاي اين دو در جهت كنترل، تطميع، تسامح و يا حتي مبارزه و جنگ با كانون­هاي مخالفت در اين دو شهر، فصلي مهم از تاريخ تحولات سياسي خلافت عباسي را در همين دوره نخست رقم زد. در اين پژوهش، تلاش مي­شود تا به روشي توصيفي ـ تحليلي، جايگاه مناسك حج و منطقه حرمين در استراتژي سلطه‌گرايانه دو خليفه نخستين عباسي را مورد تأمل قرار دهد. يافته‌هاي پژوهش، حاكي از آن است كه خلفاي نخستين عباسي، سعي داشتند با اقداماتي همچون: حضور در مراسم حج، انتخاب اميرالحاج و انجام اقدامات عمراني، از ظرفيت تبليغي مناسك حج و قدرت مشروعيت‌ساز آن در تحكيم پايه‌هاي قدرت خود استفاده كنند. لازمه تسلط بر حج و بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي آن، تأمين امنيت منطقه حرمين بود كه اين امر با سركوب مخالفان صورت گرفت.