ارزيابي برنامه پزشك خانواده شهري در ايران با استفاده از ابزار ارزيابي مراقبت‌هاي اوليه

Evaluation of Urban Family Physician Program in Iran Using Primary Care Evaluation Tool

مقدمه و اهداف: به دليل ناكافي بودن پوشش مناسب نظام سلامت در شهرها، اجراي برنامه پزشك خانواده شهري در دو استان در ايران پايلوت شد. تصميم‌گيري براي توسعه برنامه به كل كشور نيازمند ارزيابي جامع آن مي‌باشد، لذا هدف مطالعه ارزيابي برنامه پزشك خانواده شهري بود. روش كار: اين مطالعه مقطعي در سالهاي 94-95 در دو استان فارس و مازندران انجام گرفت. داده‌ها به روش پرسشنامه از 141 نفر پزشك خانواده در مراكز بهداشتي درماني و 710 نفر از بيماران جمع آوري شد. روش نمونه‌گيري چند مرحله‌اي براي انتخاب نمونه‌ها استفاده گرديد. تحليل داده‌ها با روش‌هاي توصيفي و تحليلي انجام گرفت. يافته‌ها: 81 درصد حجم كار پزشكان خانواده مربوط به ويزيت بيماران بود. پرداخت براي خدمات سطوح دو و سه مراقبت يكي از موانع دسترسي براي برخي بيماران بود. براي اكثريت بيماران، كمتر از 40 دقيقه دسترسي به تسهيلات بهداشتي درماني امكان‌پذير بود. برنامه نرم‌افزاري كمتر استفاده مي‌شد. بيماران در طول يك سال 5/5 بار توسط پزشكان خانواده ويزيت مي‌شدند و مدت زمان هر ويزيت براي 80 درصد بيماران تا 10 دقيقه بود. ميزان ارجاع بيماران ، 14 درصد بدست آمد (فارس 21/8 درصد، مازندران 4 درصد). به طور متوسط 30 قلم از 45 قلم تجهيزات پزشكي، در دسترس پزشكان خانواده بود. نتيجه‌گيري: اگرچه برنامه، در ابعاد دسترسي به خدمات و جامعيت مراقبت، موفقيت نسبي داشته است؛ ولي در ابعاد هماهنگي بين سطوح ارائه خدمت و استمرار مراقبت، موفقيت كمتري نشان داد. لذا پيشنهاد مي‌گردد قبل از گسترش كشوري برنامه، حل ريشه‌اي چالش‌هاي آن مورد توجه قرار گيرد.

Background and Objectives: Due to lack of proper health system coverage in cities, the urban family physician program began as pilot in two provinces in Iran. Decision on developing the program to other provinces requires a comprehensive assessment. The study aimed to evaluate the program in Iran. Methods: This cross-sectional study was conducted in 2015 and 2016 in two provinces (Fars and Mazandaran). The data of 141 family physicians working in health centers and 710 patients were collected using a questionnaire. A multi-stage sampling method was used for the samples. Data analysis was performed using descriptive and inferential statistical methods. Results: 81% of the workload of family physicians in a week was patient visits. Co-payment in second and third levels was a real obstacle for some patients. The majority of the patients could receive their required healthcare facilities in up to 40 minutes. Software programs were infrequently used. Patients were visited by their physicians 5.5 times in a week. The mean duration of each patient visit was less than 10 minutes in 80% of the cases. Referral rate was reported by 14% (Fars= 21.8%, Mazandaran= 4%). 30 out of 45 medical devices were available to family physicians on average. Conclusion: Although the program has been successful in areas such as access to health services and comprehensiveness of care, there are some challenges in coordination and continuity of care. Therefore, it is suggested that the root causes of these challenges be resolved prior to extending this program to other provinces.