جغرافياي مذهبي شهرهاي باختري ايالت جبال در عصر سلجوقيان

Religion Geography of Western Cities of Jibal State in Saljuqid Era

يكي از موضوعات شايسته بررسي در حوزه­ تاريخ دوره­ سلجوقيان، وضعيت مذاهب و فرقه­ هاي اسلامي تحت قلمرو آنهاست. زماني كه خلافت عباسي به دليل درگيري‌هاي مستمر فرقه‌اي، به فروترين حدّ زوال رسيده بود، ظهور سلجوقيان در ايران، راه را براي تقويت دوباره مذهب تسنّن هموار كرد. ايالت جبال، به عنوان يكي از مناطق مهمّ ايرانِ عصر سلجوقي، به دليل داشتن موقعيتي استراتژيك و پيوند دهنده شرق و غرب خلافت عباسي، از اهميت بسزايي برخوردار بود. تنوع فِرَق و مذاهب گوناگون شيعي و سنّي و پراكندگي حاميان اين مذاهب در شهرهاي مختلف اين ايالت، نقش ايالت جبال را در تاريخ ميانه ايران، به‌ويژه دوره سلجوقي، برجسته ­تر كرده بود. پژوهش حاضر، بر اساس اطلاعات مندرج در كتب جغرافيايي و تاريخي درباره شهرهاي باختري ايالت جبال در دوره سلجوقيان، سعي در روشن‌نمودن جايگاه مذهبي اين منطقه دارد. يافته­ هاي اين پژوهش، نشان مي دهد كه در كنار حضور اقليت شيعي زيدي و اسماعيلي در منطقه جبال، عموم منابع بر شافعي‌بودن اين شهرها در اين دوره تأكيد دارند.

One of the issues deserving to be investigated in the history domain of Saljuqid era is the status of Islamic religions as well as the sects under their domination. When Abbasid caliph were about to fall down, the advent of Saljuqids in Iran provided the ground for the re- strengthening of Sunnite religion. Jibal state as one of the important areas of Iran in Saljuqid era was of great significance due to having the strategic position and element of unio‎n between the east and west of Abbasid caliph. Variety in the sects, the Shiite and Sunnite religions and the distribution of the followers of these religions in different cities of this state had made more salient the role of Jibal state in the middle history of Iran particularly in Saljuqid time. Relying on the information present in the historical and geographical books related to the western cities of Jibal state in time of Saljuqids, the present research is to clarify the religious position of this area. The findings of this research illustrates that along with the Shiite Zaidi and Ismaelite minority in Jibal state, all the sources put emphasis on cities of this era as being Shafe’ee.