تأثير مداخله شناختي- رفتاري بر تبعيت از رژيم غذايي و محدوديت مصرف مايعات در بيماران همودياليزي

Effect of cognitive-behavioral intervention on adherence to dietary and fluid-intake restrictions in hemodialysis patients

مقدمه: افزايش در مصرف مايعات و رژيم غذايي نامناسب باعث ايجاد عوارض و مرگ و مير زودرس مي‌شود. به منظور بهبود تبعيت از رژيم غذايي و محدوديت مصرف مايعات در بيماران همودياليزي مي‌توان از استراتژي‌هاي مداخله‌اي مانند آموزش بيمار و استراتژي‌هاي شناختي- رفتاري استفاده كرد. لذا اين پژوهش با هدف بررسي تأثير مداخله شناختي- رفتاري بر تبعيت از رژيم غذايي و محدوديت مصرف مايعات در بيماران همودياليزي انجام شد. روش: اين كارآزمايي باليني در فاصله بهمن 1391 تا خرداد 1392 در بخش همودياليز بيمارستان امام رضا (ع) لارستان و وليعصر (عج) لامرد انجام شد. نمونه‌هاي پژوهش 70 بيمار در محدوده سني 20 تا 60 سال بودند كه به طور تصادفي در دو گروه مداخله (35 نفر در روزهاي زوج) و كنترل (35 نفر در روزهاي فرد) قرار گرفتند. در گروه مداخله، مداخله شناختي- رفتاري شش مرحله‌اي انجام شد مراحل آن شامل: مرحله اول: شناسايي مشكل بيمار، مرحله دوم: ايجاد اعتماد به نفس و تعهد، مرحله سوم: افزايش آگاهي از رفتار، مرحله چهارم: طراحي و اجراي يك برنامه آموزشي، مرحله پنجم: ارزشيابي برنامه طراحي شده، مرحله ششم: حفظ تغيير رفتار مطلوب و جلوگيري از بازگشت به رفتار نامطلوب بود. ميزان تبعيت بيماران از رژيم غذايي و محدوديت مايعات با استفاده از پرسشنامه پژوهشگر ساخته تبعيت از رژيم غذايي و محدوديت مايعات به روش خودگزارش‌دهي، در دو مرحله (قبل از مداخله و بعد از مداخله) بررسي شد. تجزيه و تحليل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS v.16 با آزمون آماري t مستقل انجام شد. سطح معناداري در اين مطالعه 0/05 در نظر گرفته شد. يافته‌ها: قبل از انجام مداخله دو گروه از نظر ميزان تبعيت از رژيم غذايي (0/47=p) و محدوديت مصرف مايعات (0/43=p) اختلاف معناداري نداشتند. اما بعد از مداخله اختلاف معناداري بين دو گروه از لحاظ ميزان تبعيت از رژيم غذايي (p<0/001) و محدوديت مصرف مايعات (p<0/001) مشاهده شد. نتيجه‌گيري: با توجه به اثربخشي مداخله شناختي- رفتاري مي‌توان از اين مداخله به منظور طراحي برنامه آموزشي فردي در جهت بهبود تبعيت از رژيم غذايي و محدوديت مصرف مايعات در بيماران همودياليزي استفاده نمود.

Introduction: Adherence to dietary and fluid-intake restrictions is an important factor in the treatment of patients with chronic renal disease. Using intervention strategies such as patient education and cognitive–behavioral therapy can improve adherence to dietary and fluid restrictions in hemodialysis patients. The aim of the present study was to investigate the effect of cognitive-behavioral intervention on adherence to dietary and fluid-intake restrictions in hemodialysis patients. Method: This clinical trial conducted in Emam Reza and Valiasr Hospitals in the year 2013. Then 70 patients aging from 20 to 60 years recruited randomly into the study and were assigned into two groups: intervention (N=35 on even days) and control (N=35 on odd days). In the intervention group, cognitive-behavioral process performed after the following six steps: 1- Identifying the problem, 2- Creating confidence and commitment, 3- Increasing awareness of behavior, 4- Developing and implementing the action plan, 5- evaluation of the planed design, 6- Maintaining the desired behavior and prevention of undesirable one. Adherence to dietary and fluid-intake restrictions were assessed by using self-report questionnaire, in two stages (pre-test and post-test). Data analysis was performed by SPSS software version 16 and independent t-test. Significant level of study was 0.05. Results: Before the test, there was no significant difference in terms of adherence to diet (p=0.47) and fluid restriction (p=0.43). At post-test, significant differences were observed between the two groups in terms of adherence to dietary (p<0.001) and fluid restriction (p<0.001). Conclusion: Cognitive-behavioral intervention could be used in designing an Individualized Educational Program for better adherence to the treatment regimen in hemodialysis patients.