پديد آورندگان :
قادري، فرشاد دانشگاه رازي - گروه علوم و مهندسي خاك , كرمي، مهين دانشگاه رازي - گروه علوم و مهندسي خاك , شكاري، پرويز دانشگاه رازي - گروه علوم و مهندسي خاك , جعفري، اعظم دانشگاه شهيد باهنر كرمان - گروه علوم و مهندسي خاك
كليدواژه :
نرخ ﻓﺮوﻧﺸﺴت , ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر , ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ دريا , ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﯿﻤﯽ , ﺟﻮاﻧﺮود
چكيده فارسي :
پديده گرد و غبار به عنوان رويدادي اقليمي در همه شرايط آب‌وهوايي رخ مي‌دهد، اما به عنوان پديده‌ي بارز مناطق خشك و نيمه‌خشك، سبب اخلال در فعاليت‌ها و زيرساخت‌هاي جوامع انساني مانند كشاورزي، حمل‌و‌نقل و صنايع مي‌گردد. در بعضي از مناطق جهان، به ويژه خاورميانه، طوفان گردوخاك از پديده‌هايي است كه فراواني رخداد بالايي دارد. در دهه‌ي گذشته، رخداد طوفان‌هاي گردوخاك پي‌در‌پي در اين منطقه رو به فزوني نهاده تا آنجا كه در ماه‌هاي سرد و پر بارش اين منطقه نيز مشاهده مي‌شود. مطالعه‌هاي صورت گرفته روي طوفان‌هاي گرد و غبار در ايران نشان مي‌دهد كه در كنار عوامل طبيعي به‌وجود‌آورنده توده ريزگردي عوامل محيطي بسياري نيز در بروز اين پديده و پايداري و تداوم طولاني‌مدت آن دخالت دارند. هدف از اين پژوهش بررسي روند فرونشست گردوخاك اتمسفري در يك دوره زماني يك ساله و ارتباط آن با برخي عوامل اقليمي و مكاني در شهرستان جوانرود بود.
اين مطالعه در محدوده‌اي به مساحت حدود 5500 هكتار در سطح شهرستان جوانرود از توابع استان كرمانشاه انجام گرفت. فرايند نمونه‌برداري به صورت تصادفي در 35 نقطه در سطح شهرستان و با پراكنش مكاني مناسب از اول مرداد ماه سال 1394 تا آخر خرداد ماه سال 1395 صورت پذيرفت. از مجموع 35 نقطه نمونه‌برداري شده، 21 نقطه در سطح شهر و 14 نقطه در مناطق روستايي واقع بود. پس از پايان هر فصل، نمونه‌هاي گردوخاك جمع‌آوري شده و نرخ فرونشست گردوخاك از تقسيم جرم گردوخاك بر سطح تله در طول دوره نمونه-برداري محاسبه گرديد. ارتباط ميان ميزان فرونشست گردوخاك با ويژگي‌هاي اقليمي از جمله سرعت باد غالب، جهت باد، ميانگين رطوبت، ميزان بارندگي، ميانگين دما و ويژگي‌هاي مكاني از جمله فاصله نقاط نمونه‌برداري با مرز غربي كشور (با توجه به اينكه ورود ريزگردها بيشتر از مرز غربي و از كشور عراق است) و ارتفاع نقاط از سطح دريا، براي دوره زماني مورد مطالعه با استفاده از آزمون همبستگي پيرسون مورد بررسي قرار گرفت.
به طور كلي ميانگين نرخ فرونشست گردوخاك در منطقه مورد مطالعه 38/0 گرم بر مترمربع در روز (1376 كيلوگرم بر هكتار در سال) بود. در بُعد زماني، فصل بهار با ميانگين 47/0 گرم بر مترمربع در روز بيشترين ميزان فرونشست و فصل تابستان (شامل ماه هاي مرداد و شهريور) با ميانگين 26/0 گرم بر مترمربع در روز كمترين مقدار را به خود اختصاص داده بود. در بُعد مكاني، نقاط روستايي در فصل زمستان با ميانگين 52/0 گرم بر مترمربع در روز بيشترين ميزان فرونشست و نقاط شهري در فصل تابستان با ميانگين 23/0 گرم بر مترمربع در روز كمترين نرخ فرونشست را در بازه‌ي زماني مورد مطالعه داشتند. نتايج مطالعه نشان داد ميزان فرونشست گردوخاك در منطقه مورد مطالعه بسيار بيشتر از حدود مجاز تعريف شده در برخي نقاط جهان بود. ميزان فرونشست گردوخاك در نقاط روستايي و نزديك به مرز غربي كشور با عراق بيش از نقاط شهري بود و با افزايش ارتفاع از سطح دريا كاهش يافت. فرونشست گردوخاك با جهت و سرعت باد همبستگي مثبت و معني‌دار (به ترتيب در سطوح 1 و 5 درصد) و با ميانگين رطوبت و ميزان بارندگي همبستگي منفي داشت.
به نظر مي‌رسد اختلاف مقادير فرونشست بين نقاط نمونه‌برداري شده، ناشي از اثر غبارهاي محلي، ارتفاع نقاط از سطح دريا، فاصله نقاط از مرز كشور با عراق، ارتفاع سكوهاي نمونه‌برداري (در مناطق روستايي به دليل ارتفاع كمتر پشت‌بام‌ها ظروف نمونه‌گيري ارتفاع كمتري نسبت‌به سطح زمين داشتند) و همچنين نزديكي به زمين‌هاي كشاورزي و مراتع بدون پوشش بوده باشد. مقادير بالاي فرونشست گردوخاك اتمسفري در منطقه و رابطه آن با برخي عوامل اقليمي احتمالاً به دليل اثرپذيري همزمان منطقه مورد مطالعه از رخدادهاي محلي و منطقه‌اي طوفان‌هاي گردوخاك (ناشي از رخداد طوفان‌هاي گردوخاك در كشورهاي همسايه و انتقال آن به منطقه) است.
چكيده لاتين :
Background and Objectives: As a natural phenomenon, dust storm occurs in all climatic conditions, however, as a typical feature of arid and semi-arid climate, causes severe problems in infrastructures and activities of human society such as agriculture, transportation and industries. Dust storm is a phenomena that has a high frequency of occurrence in some parts of the world, especially in the Middle East. Dust storm occurrence in this region has been increased in the past decade, even in the humid months of the year. Studies on dust storms in Iran have shown that many environmental factors contribute to occurrence of this phenomenon and its long-term stability besides the natural factors. The objective of this study was to investigate the dust deposition rate during a one-year period and its relationship with selected climatic and spatial factors, in Javanrood township.
Materials and Methods: This study was carried out in an area of about 5500 hectares in Javanrood township, located in Kermanshah province. Since the beginning of August 2015 until the end of June 2016, dust samples were collected at the end of each season, from 35 sampling points randomly distributed throughout the township, including 21 points located in the urban and 14 points located in the rural areas. Dust deposition rate was calculated by dividing the mass of dust on the sampler surface and the sampling period. Dust deposition rate relationship with selected climatic parameters such as prevailing wind speed, wind direction, humidity, rainfall and mean temperature (provided by Meteorological Organization) and spatial parameters such as distance from the western border of the country (assuming that Iraq country is one of the dust resources in this region) and the elevation (above sea level) were examined using Pearson correlation test.
Results: The average rate of dust deposition was 0.38 gr m-2 day-1 (1376 kg ha-1 year-1) in the study area. In terms of time, spring season had the highest rate of deposition with an average of 0.47 gr m-2 day-1 and summer had the lowest rate with an average of 0.26 gr m-2 day-1. Considering the spatial aspect, rural areas in winter had the highest rate of deposition with an average of 0.52 gr m-2 day-1, while, urban areas in summer had the lowest amount of deposition rate of 0.23 gr m-2 day-1 in average. Results indicated that the amount of dust deposition in the study area is higher than defined standard levels for most parts of the world. The dust deposition in the rural parts was greater than urban parts, probably because of the adjacency to the dust source areas. The dust deposition rate decreased with increasing in elevation. It had positive and significant correlations with direction and speed of wind (at P<0.01 and 0.05, respectively) and negative correlations with humidity and rainfall means.
140
Conclusion: It seems that the differences among the values of dust deposition, were resulted from local dust events, the elevation differences, the distance from Iraq border, differences in sampling platforms height and also adjacency to the farmlands and uncovered pastures. High levels of atmospheric dust deposition in the region and its relation with climatic factors, is probably due to the simultaneous effects of local and regional (which is created in neighboring countries and transported to the area) dust storm events.
