بررسي روش ساخت و مطالعه تكنيك طلا كاري روكش فلزي درب مسجد امام اصفهان

Investigation of Manufacturing and Gilding Technique of Metallic Door Facing of Masji-i Iamām, Isfahān

هنر صفوي همواره از هنرهاي غني و باارزش سرزمين ايران بوده و در ميان هنرهاي اسلامي نيز از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. در ميان آثار به جاي مانده از عصرصفوي، مجموعه ميدان نقش جهان از اهميت خاصي برخوردار است كه در آن مسجد امام اصفهان داراي ويژگي‌ها و تعدد هنرهاي بسيار است. اما يكي از ويژگي‌هاي بارز آن كه تاكنون مورد بررسي فني قرار نگرفته، درب اصلي مسجد و پوشش فلزي آن است. در اين پژوهش با محوريت شناسايي جنس پوشش فلزي درب و نحوه ساخت آن، همچنين شناسايي روش طلاكاري بكار رفته در تزيين درب، سعي شده گامي در جهت شناسايي بهتر هنر فلزكاري عصر صفوي برداشته شود. بدين منظور از قسمت‌هاي مختلف درب نمونه برداري شد و با روش‌هاي آناليز دستگاهي شامل SEM-EDS، ICP-OES و همچنين متالوگرافي مورد بررسي و مطالعه قرار گرفت. نتايج نشان داد كه در ساخت ورقه فلزي روي درب از آلياژ نقره و مس استفاده شده است. همچنين مقادير بسيار كمي از عناصر آرسنيك، روي و سرب نيز در تركيب آلياژي شناسايي شد كه مي‌تواند مربوط به سنگ معدن مورد استفاده و فرآيند قالگذاري براي استخراج باشد. روكش نقره‌اي با روش چكش كاري و تابكاري به صورت ورقه در آمده است كه نشانه‌هاي اين فرآيند به صورت خطوط لغزش و دو‌قلويي‌ها در ريزساختارها مشاهده مي‌شوند. همچنين براي تزيينات طلاكاري آن، از روش طلاكاري آتشي استفاده شده است. وجود جيوه در لايه‌ طلا و همچنين خلل و فرج‌ موجود در آن، استفاده از اين روش طلاكاري را تاييد مي‌نمايد.

The art of Safavid period has always been the rich and valuable arts of the Iran which has a great important in art of Islamic period. Among the remaining monuments and relics from the Safavid period in Isfahan, Naqshi-i Jahan square is of particular importance in which Masjid-i Iamām has outstanding artistic features. So, numerous studies have been carried out on different aspects of this Masjid. However, one of the most prominent features that has not been investigated is the main door of the mosque and its metallic facing. The aims of this paper are to identify the alloy composition, manufacturing and gilding technique that have been used in metallic door facings of Masjid-i Iamām, Isfahan, in order to recognize the Safavid metalwork. For this purpose, different parts of the door were sampled and analyzed by SEM-EDS, ICP-OES and also Metallography. The results showed that an alloy of silver and copper has been used in manufacturing of metal sheet of the door. Also a very few amounts of arsenic, zinc and lead were identified in the alloy composition, which can be related to the ore extraction and cupellation process. Slip lines and twins were identify in the microstructure of the silver sheet. Accordingly, metallographic investigation showed that thin silver sheet have been made by hammering and annealing. In addition, the fire gilding (amalgam gilding) was distinguished as surface decorating technique. The presence of mercury in the gold layers and the porosity in the gold layers confirmed the use of amalgam gilding.