ارزيابي عملكرد دانه و اجزاي آن در ژنوتيپ‌هاي گندم تحت تأثير تنش خشكي پس از گل‌دهي

Evaluation of Yield and Yield Components in Wheat Genotypes under Post- Anthesis Drought Stress

تنش خشكي يكي از مهم‌ترين عوامل محدود كننده عملكرد گياهان زراعي است. به منظور مطالعه تأثير تنش خشكي بر عملكرد دانه و اجزاي آن در 9 ژنوتيپ گندم نان و يك ژنوتيپ گندم دوروم آزمايش مزرعه‌اي طي سال زراعي 83-1382 در منطقه باجگاه شيراز انجام شد. اين آزمايش در قالب دو طرح بلوك كامل تصادفي جدا از هم با دو سطح رطوبتي مطلوب و تنش خشكي پس از گل‌دهي با سه تكرار طراحي و اجرا شد. تنش خشكي پس از گل‌دهي سبب كاهش عملكرد دانه و اجزاي آن در تمامي ژنوتيپ‌ها گرديد. ميانگين صفات در شرايط تنش خشكي كاهش معني‌دار يافت (5% ≥ p )، با اين وجود، كاهش تعداد سنبلك در سنبله و سنبله در متر مربع معني‌دار نبود. كاهش تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه، علت اصلي افت عملكرد دانه در شرايط تنش خشكي بود. ژنوتيپ گهر بيشترين عملكرد دانه (4149 كيلوگرم در هكتار) را در شرايط تنش خشكي توليد كرد، در حالي‌كه در شرايط مطلوب بيشترين عملكرد دانه (6674 كيلوگرم در هكتار) از ژنوتيپ نيك نژاد به‌دست آمد. براساس شاخص حساسيت به تنش، ژنوتيپهاي كوهدشت و Boholh-15 به ترتيب كمترين و بيشترين حساسيت به تنش را از خود بروز دادند. تجزيه هم‌بستگي عملكرد دانه با اجزاي آن نشان داد كه در شرايط تنش خشكي، تعداد سنبله در متر مربع (751/0= r) و عملكرد بيولوژيك (707/0= r) بالاترين هم‌بستگي را با عملكرد دانه دارند(5% ≥ p )، در حالي‌كه در شرايط مطلوب، بالاترين هم‌بستگي با عملكرد دانه متعلق به تعداد دانه در سنبله (864/0= r) و عملكرد بيولوژيك (848/0= r) بود. بر اين اساس، مي‌توان گزينش ژنوتيپ‌ها براي عملكرد دانه زيادتر را در هر شرايط رطوبتي با استفاده از صفات داراي بيشترين ضريب هم‌بستگي با عملكرد دانه انجام داد. در مجموع، به نظر مي‌رسد ژنوتيپ‌هاي گهر و نيك نژاد به دليل داشتن پتانسيل عملكرد دانه بالاتر در شرايط مشابه با پژوهش حاضر قابل توصيه باشند.

Drought stress is one of the major limiting factors of crop yield. A field experiment was conducted to study the effects of drought stress on yield and yield components of nine bread wheat and one durum wheat genotypes during 2003-2004 growing season. The experiment was designed as two separate randomized complete blocks design with three replicates under well-watered and unwatered conditions during the post-anthesis period. Post-anthesis drought stress reduced the grain yield and yield components in all genotypes. Mean of each trait significantly(p≤%5) decreased under drought stress conditions, except for spikeletes number per spike and ear number per square meter. The highest yield loss was caused by the grain number per ear and 1000- grain weight reduction under drought stress conditions.“Gahar” genotype had the highest grain yield (4149 kg/ha) under drought stress conditions, whereas the highest grain yield (6674 kg/ha) was obtained for “Nikenejad” genotype under optimum conditions. Based on stress susceptibility index, “Koohdasht” and “Boholh-15” genotypes showed the lowest and the highest yield loss in response to drought stress, respectively. Correlation analysis of yield and yield components indicated that, under drought stress conditions, ear number per square meter (r=0.751) and biological yield (r=0.707) had the highest correlation with the grain yield(p≤%5), whereas these traits were grains number per ear(r=0.864) and biological yield (r=0.848) for the well-watered conditions. Therefore, it might be possible to select genotypes for greater grain yield with the means of the traits which have the highest correlation coeficient with the grain yield under each moisture regime. Generally, it appeared that “Gahar”and “Nikenejad” genotypes with greater yield potential might be recommended for agronomic conditions similar to the present investigation.