پديد آورندگان :
يوسفي فرد، مريم دانشگاه صنعتي اصفهان - دانشكده كشاورزي , جلاليان، احمد دانشگاه صنعتي اصفهان - دانشكده كشاورزي , خادمي، حسين دانشگاه صنعتي اصفهان - دانشكده كشاورزي
كليدواژه :
باران‌ساز , تغيير كاربري , فرسايش , مرتع , هدررفت
چكيده فارسي :
عدم توجه انسان به نحوه بهره‌برداري از منابع طبيعي از جمله خاك باعث تخريب و فرسايش آن مي‌گردد. فرسايش آبي يكي از عوامل مهم تخريب خاك مي‌باشد. در اثر تعيير كاربري اراضي مرتعي به دليل كاهش پوشش گياهي و بهم خوردگي سطح خاك، مقاومت خاك سطحي كاهش يافته و فرسايش آبي شديدي رخ مي‌دهد. مطالعه‌اي در منطقه چشمه علي (سوليجان) استان چهارمحال و بختياري با هدف برآورد رسوب، رواناب و هدررفت عناصر غذايي در چهار كاربري اراضي انجام شد. چهار كاربري بررسي شده شامل مرتع با پوشش گياهي تقريباً خوب (20% <)، مرتع با پوشش گياهي ضعيف (10%>)، ديمزار و ديمزار رها شده بود. نمونه‌هاي خاك از عمق 10 - 0 سانتي‌متر در قالب طرح كاملاً تصادفي در چهار تكرار برداشته شد. به منظور برآورد رسوب، رواناب و هدررفت عناصر غذايي از اندازه‌گيري صحرايي فرسايش خاك تحت شرايط استاندارد از باران‌ساز مصنوعي استفاده شد. درصد مواد آلي، ازت كل، فسفر قابل دسترس، توزيع اندازه ذرات رسوب و خاك در آزمايشگاه اندازه‌گيري شد. تجزيه و تحليل داده‌ها نشان داد كه بيشترين تخريب در اين منطقه از فرسايش آبي بوده و عوامل متعددي در گسترش آن نقش داشته‌اند از جمله چراي بي‌رويه در مرتع، حساسيت سازندهاي زمين‌شناسي و مهم‌ترين آن تغيير كاربري اراضي مرتعي به ديمزارهاي كم بازده را مي‌توان نام برد. بيشترين مقدار رواناب در كاربري ديمزار رها شده و كمترين مقدار رواناب در كاربري مرتع با پوشش گياهي خوب ايجاد گرديد. بيشترين مقدار رسوب دركاربري ديمزار مشاهده شد. مقدار رسوب در كاربري‌هاي ديمزار، ديمزار رها شده و مرتع با پوشش گياهي ضعيف به ترتيب 5/54، 21 و 4/10 برابر مرتع با پوشش گياهي خوب بود. كمترين مقدار رواناب و رسوب در كاربري مرتع با پوشش گياهي خوب ايجاد گرديد. نسبت غني شدن ذرات خاك در رسوب در جزء سيلت ريز (mμ 5 - 2) و سپس رس بيشترين و در مورد شن كمترين مقدار بود. درصد هدررفت مواد آلي، ازت كل ومقدار فسفر قابل دسترس همراه با رسوب در ساعت اول بارندگي نسبت به ساعت دوم بارندگي بيشتر بود كه علت آن انتقال ذرات ريزتر در ابتداي واقعه بارندگي است. هدررفت كل اين سه فاكتور اندازه‌گيري شده در رسوب طي 2 ساعت بارندگي در كاربري ديمزار بيشترين، در كاربري مرتع با پوشش گياهي ضعيف و ديمزار رها شده در حد متوسط و در كاربري مرتع با پوشش گياهي خوب كمترين مقدار بود. نسبت غني شدن ماده آلي، ازت كل و فسفر در رسوب در چهار كاربري بيشتر از يك است كه دليلي بر انتقال ماده آلي و اين دو عنصر غذايي همراه با رسوب مي‌باشد. به طور كلي مي‌توان گفت تغيير كاربري اراضي از عرصه‌هاي منابع طبيعي نظير مرتع به كاربري‌هاي ديگر كه تحت سيستم مديريت انسان باعث افزايش فرسايش، هدررفت تشديدي خاك و انتقال عناصر غذايي همراه با آن مي‌شود.
چكيده لاتين :
Improper use of natural resources, especially soil, causes its degradation and severe soil erosion. Water erosion is an important factor causing soil degradation. Land use change of pasture would result in severe soil erosion mainly due to the reduction of vegetation cover and also surface soil disturbance. The objectives of this study were to estimate the amount of sediment, runoff and nutrient loss in four different land uses including a pasture with good vegetation cover (> 20%), a pasture with poor vegetation cover (< 10%), a currently being used dryland farm and a degraded dryland farm which is not used. Soil samples were taken from the depth of 0–10 cm in a completely randomized design with four replications. A rainfall simulator was run for two hours to estimate the amount of sediment, runoff and nutrient loss. Organic matter, total N, available P and distribution of particles size in soil and sediment were measured. The results showed that a very high degradation has occurred in the area mostly due to water erosion created as a result of overgrazing in pasture, susceptibility of geological formations and more importantly, the change of land use pasture to inefficient dryland farming. Maximum and minimum runoff was observed in the abandoned dry landfarm and pasture with good vegetation cover, respectively. Maximum sediment content was observed in dryland farm. Sediment content in dryland farm, abandoned dry landfarm and pasture with poor vegetation cover were 54.5, 21 and 10.4 times more than that in the pasture with good vegetation cover, respectively. Enrichment ratio (ER) of soil particles in sediment was highest for fine silt (2-5µm), followed by clay. A minimum of ER was obtained for sand fraction. Percentages of organic matter, total N and available P in sediment were higher in the first hour as compared to the second one. This is mainly due to the fact that fine particles are removed at the beginnings of the rainfall event. Total removal of these chemical factors was highest in dryland, intermediate in pasture with poor vegetation cover and abandoned dryland and lowest in pasture with good vegetation cover. In general, cultivation and disturbance of the pasture in the area land have caused a great decrease in soil quality and made the surface very sensitive to erosion.
