عنوان مقاله :
آموزش فيزيك در نخستين كتاب‌هاي درسي فيزيك در ايران: اصول علم فيزيكِ ناظم العلوم و جرالثقيلِ كريشيش
عنوان به زبان ديگر :
Teaching Physics in the First Iranian Physics Textbooks: Nāẓim al-ʿUlūm’s Usūl ʿIlm Fīzīk and Krziž’s Jarr al-Thaqīl
پديد آورندگان :
اربابي فر، فاطمه دانشگاه فرهنگيان - پرديس نسيبه
كليدواژه :
كتاب‌هاي درسي فيزيك , فيزيك نمساوي , دارالفنون , ناظم العلوم , حكمت طبيعي , آموزش فيزيك
چكيده فارسي :
فيزيك جديد اولين بار در قرن 13ق (19م) به ايران وارد شد. كتاب جرالثقيل و علم حكمت طبيعي از آگوست كريشيش اولين كتاب درسي فيزيك در ايران بود. اين كتاب ترجمه‌اي از تدريس‌هاي شفاهي كريشيش در مدرسۀ دارالفنون است كه توسط دستيار ايراني وي ميرزا زكي مازندراني در سال 1274ق گردآوري شد. پس از اين قبيل ترجمه‌ها تحصيل كردگان ايراني در غرب پس از بازگشت به ايران مشغول به تدريس در دارالفنون شدند و كتاب‌هاي درسي فيزيك جديدي تأليف كردند. كتاب حكمت طبيعي اصول علم فيزيك تأليف علي‌خان ناظم العلوم (1293ق) نمونه‌اي از اين دست است. علي رغم اينكه كتاب‌هاي درسي فيزيك در آن دوره داراي اشتباهات اندكي هم بود، نقطۀ عطفي براي تغيير آموزش علوم قديم به علوم جديد در قرن 19 ميلادي در ايران بودند. مقايسۀ كتاب كرشيش و ناظم‌العلوم نشان دهندۀ دو نوع كتاب درسي در ايران است كه به دو جنبه از آموزش فيزيك در ايران مي‌پرداختند. اولي يك كتاب درسي بود كه روابط رياضي كاربردي در فيزيك و روش حل مسائل را آموزش مي‌داد، ولي دومي به آموزش عميق مفاهيم فيزيكي از طريق ذكر مثال‌هايي از كاربرد در صنعت و تاريخ فيزيك به زبان ساده توجه داشت. ناظم العلوم از چهار منبع فرانسوي استفاده كرده است كه بخش‌هايي از متن فارسي او با بخش‌هايي از آن منابع فرانسوي مقايسه مي‌شود.
چكيده لاتين :
Modern physics for the first time was introduced to Iran in the 19th century. August Karl Krziž’s Jarr al-Thaqīl as the first modern physics textbook in Iran was a translation of Krziž’s oral teachings in Dār al-Funūn by his assistance, Mīrzā Zakī Māzandarānī, published in 1857. Following this translation, among other similar translations of western textbooks, some of the west educated Iranian students came back to Iran and started teaching in Dār al-Funūn and writing textbooks. Nāẓim al-ʿUlūm’s Ḥikmat Tabīʿī Usūl ʿIlm Fīzīk (1876) is the first physics textbook written by an Iranian. Although this textbook was not without errors and was in fact a compilation of western textbooks, it was a turning point in pedagogy of physics in Iran. A comparison between Krziž’s and Nāẓim al-ʿUlūm’s books shows two forms of physics textbooks with two approaches. The first one is a textbook concentrating on mathematical formulas of physics and their solutions, while the second teaches physics through examples of experiments and industrial instruments, deepening the understanding of the physical concepts in simple words. Nāẓim al-ʿUlūm applies four French sources which will be compared with some phrases of the text.
