عنوان مقاله :
علم عقود ابنيه: كليدي براي فهم نسبت علم و معماري در جهان اسلام
عنوان به زبان ديگر :
ʿIlm-i ʿUqūd-i Abnīyih; A Key for Understanding of Relation between Science and Architecture n Islamic World
پديد آورندگان :
قيومي بيدهندي، مهرداد دانشگاه شهيد بهشتي , مجتهدزاده، روح اله دانشگاه شهيد چمران اهواز
كليدواژه :
معماري اسلامي , علم عقود ابنيه , عاملان معماري , صناعت رياست بنا , صناعت بنا , تاريخ علم
چكيده فارسي :
علم عقود ابنيه نخستين بار به اين نام در ارشاد القاصد ابن اكفاني (سدۀ 8ق) ياد شده است؛ اما تأمل در تعريف و متون منسوب به آن معلوم مي‌كند كه اين علم پيشينه‌اي كهن‌تر دارد. نخستين نشانه‌هاي آن در احصاء العلوم فارابي و با عنوان «علم رياست بنا» يافت مي‌شود. هيچ متني از دوران اسلامي به‌دست ما نرسيده است كه انتساب به اين علم در آن، يا در دانشنامه‌ها، تصريح شده باشد؛ فقط سخن از اين است كه ابن هيثم و ابوبكر كرجي در اين علم تصنيفاتي داشته‌اند. دانشوران احتمال داده‌اند كه كتاب‌هاي اين دو مهندس برجسته گم شده باشد؛ اما اين احتمال نيز مي‌رود كه كتاب‌هاي ايشان به‌خطا به نام علم ديگري، مانند هندسۀ عملي، شهرت يافته باشد. تصور اجمالي‌اي كه از موضوع و هدف و كاربرد اين علم از منابع اوليۀ طبقه‌بندي علوم به‌دست مي‌آيد به داوري در بارۀ اين كتاب‌ها و شناسايي متون احتمالي ديگر متعلق به علم عقود كمك مي‌كند. از اين طريق، درمي‌يابيم كه بخش مهمي از كتاب اجرائاتِ الحفورِ و الأبنيۀ ابن هيثم، بخش‌هايي از إنباطُ المياه ابوبكر كرجي، و تمامي رسالۀ مجهول‌المؤلف معروف به رسالۀ اعمال و اشكال در همين علم است. اين شناسايي و سپس برررسي محتواي اين رساله‌ها تصوير روشن‌تري از علم عقود ابنيه، به منزلۀ علم اصلي مربوط به معماري در نظام علوم دوران اسلامي، به‌دست مي‌دهد و اهميت بررسي آن، مستقل از علم هندسۀ عملي، را آشكار مي‌كند. از اين بررسي، معلوم مي‌شود كه اين علم فروتر از مرتبۀ علم هندسۀ نظري (كه مهندسان نظري يا عالمان هندسه متكفل آن بودند)، و فراتر از علم هندسۀ عملي (كه صانعان و بنّايان با آن سروكار داشته‌اند) بوده است و معماران و سربنّايان بدان عالم بوده و در آن مهارت داشته‌اند.
چكيده لاتين :
ʿIlm-i ʿUqūd-i Abnīyih first time is named in ʾIrshād al-Qāṣid from Ibn al-Akfānī; but reflection on primary sources shows this science has older antecedent. There is no text in this science from Islamic period; but be said Ibn al-Haytham and Karajī had have compilations in this science. Primary sources in science classification in Islamic world help us to obtain the clearer concept from this science. Search in this texts shows ʿIlm-i ʿUqūd-i Abnīyih was main science connected to architecture in Islamic sciences. This research defines ʿIlm-i ʿUqūd-i Abnīyih was lower than theoretical geometry and upper than practical geometry.
