تقابل علماي اماميه و شيخيه بر سر تفسير دينيِ نجوم جديد: هبةالدين شهرستاني و زين‌العابدين‌ كرماني

Shaykhī vs. Imāmī Ulama on the Religious Interpretation of Modern Astronomy in the last years of Qajar Era: Zayn al-ʿĀbidīn Khān Kirmānī and Hibat al-Dīn Shahristānī

محمدكريم خان كرماني رهبر شيخيۀ كرمان در دورۀ ناصري از مخالفان جدي نجوم جديد بود. پس از او فرزندنش زين‌العابدين خان كرماني، رهبر اين فرقه، كتابي با عنوان شمس الجاريه (1345ق) به فارسي نوشت و در آن تلاش كرد كه به استدلال‌هاي جديدي كه براي نجوم جديد مطرح شده بود پاسخ دهد و نشان دهد كه چگونه مي‌توان از آيات و روايات به نفع نجوم قديم بطلميوسي استفاده كرد. بخش عمدۀ آن كتاب رد ادعاهاي هبةالدين شهرستاني در كتاب الاسلام والهيئة (1328ق) بود. هبةالدين در آن كتاب عناصر نجوم جديد -از جمله نفي افلاك صلب، حركت زمين، سكون خورشيد، و سايه و مدار زمين- را با آيات و روايات اسلامي تطبيق داده بود. زين العابدين به خوبي نشان مي‌دهد كه تأويل‌هاي هبةالدين به نفع نجوم جديد تا چه ميزان دل‌بخواهي و بي‌ضابطه است. هر چند همين مشكل گريبان‌گير زين‌العابدين در تفاسير خود به نفع نجوم قديم نيز هست.

Muḥammad-Karim-Khān Kirmānnī, the leader of Shaykhists, was one of the opponents of modern astronomy in 19th century in Iran. Following him, his son, Zayn al-ʿĀbidīn-Khān Kirmānī wrote his Shams al-Jārīya (1926) in Persian to reject the new arguments for modern astronomy and also to show how the Islamic holy texts admit the old Ptolemaic astronomy. A major part of his book included some rejections of Hibat al-Dīn Shahristānī’s claims in Al-Islām wa al-Hayʾa (1910). Hibat al-Dīn in that book had argued for the consistency of Islamic holy texts and some of the elements of modern astronomy such as rejection of the solid celestial spheres, motion of the Earth, immobility of the Sun, and the shadow and the orbit of the Earth. Zayn al-ʿĀbidīn shows very well that Hibat al-Dīn’s interpretations of holy texts in favor of the modern astronomy are arbitrary and unreliable, however Zayn al-ʿĀbidīn’s own interpretations have the same problem.