بررسي دلايل حركت زمين در رسالۀ قانون ناصري از عبدالغفار نجم‌الدوله

A Survey of the Arguments for the Mobility of the Earth in Qānūn Nāṣirī

مسألۀ حركت زمين (حركت وضعي و حركت انتقالي آن) و حل ايرادات طبيعي و تجربي حاصل از پذيرش اين حركت، يكي از مسائل مهم در پذيرش يا رد نجوم خورشيدمركز بوده است. با اين كه در آثار هيئت دورۀ اسلامي، سعي بر آن بود تا دلايلي كه براي بر سكون زمين مطرح مي‌شوند، بيشتر دلايلي تجربي باشند، اما به نظر مي‌آيد در نزد متفكران دورۀ قاجار، اين دلايل تجربي نسبت به دلايل طبيعي اهميت كمتري داشتند. عبدالغفار نجم‌الدوله در كتاب قانون ناصري (1284ق) به تفصيل به مسائل مربوط به نجوم جديد و اكتشافات نجومي روز مي‌پردازد. با اين كه مطالب مطرح شده در اين كتاب عموماً از سطح كتاب‌هاي علم براي عموم فراتر نمي‌رود، اما بررسي آن براي شناخت استدلال‌هاي نجومي مطرح شده در مورد حركت زمين در دورۀ قاجار لازم به نظر مي‌رسد. مقالۀ حاضر به بررسي دلايل نجم‌الدوله در موضوع حركت زمين در كتاب قانون ناصري مي‌پردازد.

The arguments for the mobility (orbital and spin) of the Earth and the solutions for the natural and observational criticisms have been one of the major problems in the acceptance or rejection of the heliocentrism. Although the works of the Islamic scholars in medieval period have dedicated to find observational reasons for the immobility of the Earth, it seems in the literature of the Qajar period, the observational arguments are less important than natural arguments.ʿAbd al-Ghaffār Najm al-Dawla elaborates on the issues of modern astronomy and astronomical discoveries in his book Qānūn Nāṣirī (1867). Although the topics inside this book do not go beyond the level of popular science publications, a study of its content is necessary to understand the astronomical arguments raised for the mobility of the Earth during the Qajar period. This article reviews the reasons which Najm al-Dawla presented for the mobility of the Earth in his Qānūn Nāṣirī.