نشانه‌شناسي ترانه‌هاي اجتماعي فارسي: مطالعۀ چند نمونه شاخص

پژوهش حاضر كه از نوع توصيفي-تحليلي است با اتخاذ رويكرد نشانه‌شناسي اجتماعي و با هدف شناسايي ساختار ژانر به بررسي ترانه‌­هاي اجتماعي موسيقي پاپ فارسي مي­پردازد تا به اين پرسش‌ها پاسخ داده شود كه ساختار ژانر در ترانه ­هاي اجتماعي فارسي چيست؟ ترانه ­سرايان زن و مرد چگونه از رمزگان زباني و منابع نشانه­ اي در بيان قصد اجتماعي خود استفاده كرده ­اند؟ و هويت فرستنده و گيرندۀ پيام در ترانه­ هاي اجتماعي چگونه بازنمايي شده­ است؟ به اين منظور، 6 ترانه اجتماعي (از 3 ترانه ­سراي زن و 3 ترانه­ سراي مرد) به روش نمونه ­گيري تصادفي نظام­ مند انتخاب شدند. بر مبناي يافته‌ها مضامين پركاربرد در ترانه‌هاي اجتماعي ميهن‌دوستي، پيوستگي قومي و ملي، اختناق و لزوم اصلاح امور هستند. در ترانه‌هاي اجتماعي سه ساختار عمده شناسايي شده است: توصيف وضعيت اجتماعي-سياسي غالباً با ارجاع به گفتمان اختناق و يأس؛ اقناع مخاطب با تأكيد بر هويت ملي، قومي و جنسيتي؛ و پيش‌بيني و برنامه‌ريزي براي آينده با بهره ­گيري از گفتمان اميد. در بخش توصيف وضعيت، هويت فرستندۀ پيام در قالب راوي، در بخش اقناع با تأكيد بر هويت ملي و جنسيتي و در بخش برنامه­ ريزي براي آينده در قالب كنشگر فعال بازنمايي شده است. گيرندگان پيام نيز غالباً با تأكيد بر هويت ملي، جنسيتي يا قومي مشخص شده‌اند. در ترانه­ سرايان زن، هويت زنانه و نقش كنشگري زنان به نحوي عامدانه برجسته شده است. بررسي رمزگان نشان مي‌دهد تنوع نشانه‌ها در نظام‌هاي گذرايي و وجه در مردان بيشتر از زنان بوده است؛ با اين حال، از منظر جهت، مردان تنها از بندهاي معلوم در ترانه‌هاي خود استفاده كرده‌اند.