كليدواژه :
داي آلل , برنج , تركيب پذيري عمومي و خصوصي , وراثت پذيري
چكيده فارسي :
شش واريته ايراني برنج به نام‌هاي بينام، دمسياه، شاه پسند، سپيدرود، خزر و والد 46 در سال 1368 در موسسه تحقيقات برنج كشور در رشت به صورت طرح داي آلل كامل با يكديگر تلاقي و نتاج F1 آنها به همراه والدين در قالب يك طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در كرت‌هايي به‌طول 5 متر و عرض 0/75 متر با فاصله بوته 25 × 25 سانتي‌متر (60 بوته در هر كرت) و در سه تكرار ارزيابي شدند. بخشي از نتايج اين تحقيق در سال 1373 به صورت يك طرح نيمه داي آلل منتشر گرديده و از اطلاعات مربوط به طرح داي آلل كامل، با به كارگيري روش‌هاي چهارگانه گريفينگ، براي پژوهش حاضر استفاده گرديد. نتايج به دست آمده مورد تجزيه واريانس قرار گرفت و با توجه به معني‌دار بودن واريانس ژنوتيپ‌ها، از ميانگين‌هاي موجود مشتمل بر 6 والد ، 15 تلاقي مستقيم و 15 تلاقي معكوس به منظور برآورد واريانس‌هاي ژنتيكي و تركيب‌پذيري صفات، با روش‌هاي چهارگانه گريفينگ تجزيه داي آلل به عمل آمد. تجزيه واريانس ساده در هر يك از چهار روش داي آلل گريفينگ روي عملكرد دانه در گياه و صفات زراعي ديگر نشان داد كه بين ژنوتيپ‌ها تفاوت‌هاي معني‌داري در سطح 1٪ وجود دارد. بدين ترتيب مي‌توان نتيجه گرفت كه توان ژنتيكي لازم در ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي وجود دارد. تجزيه واريانس تركيب پذيري نشان داد كه در هر چهار روش داي آلل تركيب پذيري عمومي (GCA) لاين‌ها از نظر تمامي صفات معني‌دار مي‌باشد. اين امر حاكي از اهميت واريانس افزايشي(VA) در توارث اين صفات است. در روش‌هاي 1 و 3 گريفينگ تركيب پذيري خصوصي (SCA) تمامي صفات تحت بررسي معني‌دار بود ولي در روش‌هاي 2 و 4 صفات وزن هزار دانه و تعداد پنجه در بوته تفاوت‌هاي معني‌داري را از نظر تركيب پذيري خصوصي نشان ندادند. اين نتايج نشان داد كه براي بيشتر صفات تحت بررسي به‌جز صفات مذكور جزء واريانس غالبيت (VD) نيز مهم مي‌باشد. تفاوت بين تلاقي‌هاي معكوس نيز در روش‌هاي 1 و 3 گريفينگ آزمون گرديد كه تمامي صفات مورد بررسي به استثناي تعداد دانه پوك در خوشه و نسبت طول به عرض دانه قهوه‌اي برنج تفاوت معني‌داري را نشان دادند. معني‌دار بودن ميانگين تلاقي‌هاي معكوس نشان داد كه احتمال وجود آثار سيتوپلاسم پايه مادري وجود دارد. برآورد وراثت پذيري خصوصي (h2ns) كه نشان دهنده نسبت واريانس افزايشي(VA) به واريانس فنوتيپي (VP) مي‌باشد به علت منفي بودن واريانس افزايشي (فقدان واريانس افزايشي) براي صفات تعداد دانه در خوشه و روزهاي نشاء كاري تا رسيدگي كامل دانه معادل صفر بود. براي ساير صفات وراثت پذيري خصوصي متناسب با ميزان واريانس افزايشي كم يا زياد برآورد گرديد. براي مثال وراثت پذيري خصوصي براي نسبت طول به عرض دانه قهوه‌اي برنج براي چهار روش داي آلل بين 65٪ تا 71٪ و نسبتاً زياد بود در حالي كه صفاتي مانند طول خوشه و عملكرد دانه در گياه در هر چهار روش داي آلل به برآورد وراثت پذيري نسبتا كم منجر شد (13٪ تا 48٪). هم‌بستگي‌هاي موجود بين پارامترهاي ژنتيكي(VA, VD, D , h2ns) برآورد شده با روش‌هاي چهارگانه داي آلل نوعا قوي و از نظر آماري معني‌دار بودند.
چكيده لاتين :
Six Iranian rice cultivars (Binam, Domsiyah, Shahpasand, Sepidrud, Khazar and Valed 46) were crossed in 1989 in the Iranian Rice Research Institute in Rasht, Iran in a full-diallel design. The F1 progenies together with parents were transplanted in a CRBD in the 5 x 0.75 m plots at plant density of 25 x 25 cm (60 plantlets per plot) in 3 replications. Part of this research was published in 1994 as a half-diallel design and the data of full-diallel, using Griffing approach, is subject of this paper. The analysis of variance showed significant differences among genotypes. The mean of six parents, 15 crosses and 15 reciprocal crosses were analyzed using the four diallel crossing systems of the Griffing approach. The SS of genotypes were separated into GCA for each parent and SCA for each cross using corresponding formula. The additive variance (VA) and dominance variance (VD) values were estimated using the table of variance analysis. The heritability (h2ns) was also estimated from VA and VD variances. The simple variance analysis of “grain yield per plant” and other agronomic traits using each of the 4 diallel crossing methods of Griffing showed significant differences (P < 1%) among genotypes, indicating a sufficient genetic potential of the investigated genotypes. The GCA variance analysis of the lines was significant for all the characteristics, indicating the importance of additive variance (VA) by inheritance of these traits. Using Griffing’s diallel methods 1 and 3, SCA variances for all investigated traits showed significance, whereas in the methods 2 and 4, traits “1000 grain weight” and “tiller per plant” were not significant according to SCA. This also indicates the importance of dominant variance (VD) in most of the traits, except for “1000 grain weight” and “tiller per plant”. The differences among the reciprocal crosses in diallel methods 1 and 3 were also examined where for all the characteristics (except for “deaf grains per panicle” and “length to breadth ratio of brown rice grain”) significant differences were observed, suggesting the possibility of cytoplasmic effect of mother line on the reciprocal crosses. The heritability (h2ns), which indicates the ratio of additive variance (VA) to phenotypic variance (VP), was estimated to be equal to zero due to the absence of additive variance for grain per panicle and the number of days from transplanting to full maturity of grain. The heritability for other characteristics was estimated high or low according to additive variance. For example in all 4 diallel methods the heritability estimation for length to breadth ratio of brown rice grain was relatively high (65 – 71%) whereas for “panicle length” and “grain yield per plant” was relatively low (13 – 48%). The correlation among genetic parameters (VA, VD, D, h2ns ) were generally high and significant.
