عنوان مقاله :
معرفي رسالۀ في الآلات العجيبة اثر عبدالرحمن خازني
عنوان به زبان ديگر :
ʿAbd al-Raḥmān al-Khāzinī’s Treatise Fī al-Ālāt al-ʿAjība: A short Review
پديد آورندگان :
كياني موحد، رضا دانشگاه تهران
كليدواژه :
نجوم دورۀ اسلامي , مجسطي , عبدالرحمن خازني , ذات الشعبتين , ذات الثقبتين , ابزارهاي رصدي
چكيده فارسي :
منجمان دست كم از سدۀ نخست قبل از ميلاد از ابزارهايي براي رصد اجرام آسماني استفاده مي‌كردند. ابزارهاي اين دوره عمدتاً براي تعيين زاويۀ ميان دايرةالبروج و معدل‌النهار و تعيين لحظۀ ورود خورشيد به اعتدالين استفاده مي‌شدند. بطلميوس از ابزارهايي مانند ذات الحلق، ذات الثقبتين و ذات الشعبتين نام برده است. در دورۀ اسلامي و ضمن انجام رصدهايي براي تدقيق گزارش‌هاي بطلميوس، گزارش‌هايي از ساخت ابزارهاي نجومي نو نيز به‌دست ما رسيده است، هرچند كه بيشتر رساله‌هاي نوشته شده توسط مسلمانان مربوط به روش‌هاي ساخت و به‌كار بردن انواع گوناگون اسطرلاب هستند. رسالۀ في الآلات العجيبة، اثر عبدالرحمن خازني، رسالۀ كوچكي است كه خازني در آن به تشريح هفت ابزار رصدي مورد استفاده در زمان خويش پرداخته و روش‌هاي استفاده از آنها را آورده است و محاسباتي را كه بايد روي نتايج حاصل از اين ابزارها انجام بشود، به صورت مدون و مشروح آورده است. در حال حاضر چهار نسخۀ خطي شناخته شده از اين رساله در كتابخانه هاي مجلس شوراي اسلامي، مدرسۀ سپهسالار، مغنيسه و دانشگاه استانبول وجود دارند. مقالۀ پيش رو ضمن معرفي رسالۀ مذكور، محتواي علمي آن را مورد بررسي قرار مي‌دهد.
چكيده لاتين :
The astronomers used instruments from the first century BC to observe heavenly bodies. The most of them were used to determine the angle between the ecliptic and equator circles and to find the moment of the sun’s arrival to the equinoxes. Ptolemy mentions some names of the instruments such as the armillary, dioptra and triquetrum. With the biginning of the attention to astronomy in the Islamic era and the new observations for the examination of Ptolemy’s reports, we have received reports of the construction of the instruments, although most of the essays written by the Muslims related to the construction and application of Astrolabes. ʿAbd al-Raḥmān al-Khāzinī’s (fl. in 6th AH/12th AD century) Fī Ālāt al-ʿAjība is a small treatise in which al-Khāzinī describes the seven usual observation instruments of his era and the methods of their use and computations on the date which are derived from the observations. Currently, there are four manuscripts of this treatise available at the libraries of Majlis (in Iran), Sepahsalar School (in Iran), Manisa (in Turkey), and Istanbul University (in Turkey). In this article, we will give a brief report on this treatise and its surviving versions and the materials described therein
