مقايسه‌ي تحليلي بين فعاليت‌هاي انجام شده با پروژه‌هاي پيش‌بيني ‌شده آبخيزداري در حوزه آبخيز دشت مختاران، خراسان جنوبي

Analytic comparison between executed and predicted watershed management practices in Mokhtaran watershed, Southern Khorasan1

امروزه ارزيابي پروژه‌هاي آبخيزداري، ضرورتي انكار ناپذير به منظور برنامه‌ريزي‌هاي آينده در خصوص طرح‌هاي اجرايي و مديريت منابع طبيعي است. در اين پژوهش به منظور ارزيابي عمليات آبخيزداري در حوزه آبخيز دشت مختاران به مقايسه فعاليت‌هاي انجام شده آبخيزداري در حوزه به تفكيك زير حوزه، سال و نوع اجرا با فعاليت‌هاي پيش‌بيني‌ شده آبخيزداري در مطالعات توجيهي پرداخته شد. نتايج حاصل نشان مي‌دهد كه در مطالعات توجيهي براي تمام زيرحوزه‌ها بر اساس اولويت‌بندي، عمليات بيولوژيك و عمليات مكانيكي پيش‌بيني ‌شده است در صورتي كه طبق فعاليت‌هاي اجرايي در سال‌هاي 1386 تا 1390 عمليات بيولوژيك فقط براي زيرحوزه‌هاي M21 و M22 انجام ‌شده است. از طرف ديگر فعاليت‌هاي اجرايي مكانيكي فقط در زيرحوزه‌هاي M21، M22 و M41 انجام گرفته است و با نوع عملياتي كه براي آن زيرحوزه‌ها قبلا پيش‌بيني‌ شده بود مغايرت دارد. بررسي‌ها نشان داد كه دلايل اصلي مغايرت و تفاوت ميان فعاليت‌هاي پيش‌بيني ‌شده با فعاليت‌هاي اجرايي آبخيزداري در حوزه آبخيز دشت مختاران اين است كه در مطالعات توجيهي به درجه اهميت مشكلات، تنگناها و اثرات اقتصادي و اجتماعي ناشي از محدوديت‌ها توجه شاياني نشده است. همچنين كمبود اعتبارات عمراني و تراكم كم‌جمعيت در حوزه آبخيز دشت مختاران عوامل ديگري براي عدم اجراي فعاليت‌هاي پيش‌بيني ‌شده آبخيزداري بوده است. بنابراين جهت كاهش مغايرت و تفاوت ميان فعاليت‌هاي پيش‌بيني ‌شده با فعاليت‌هاي انجام شده آبخيزداري، بايد تدابيري در نظر گرفت كه عبارتند از: 1- با توجه به اين كه انجام كارها به دليل كمبود نيروي انساني و منابع، همزمان در همه زيرحوزه‌ها امكان‌پذير نيست اولويت‌بندي زيرحوزه‌ها بايستي در مراحل اوليه مشخص گردد. 2- به منظور اولويت‌بندي زيرحوزه‌ها، استفاده از روش‌هاي دقيق و رياضي اولويت‌بندي نظير فازي تاپسيس توصيه مي‌شود. 3- لزوم داشتن نگرشي جامع در اولويت‌بندي و انتخاب نوع عمليات آبخيزداري ضرورتي انكار ناپذير است تا از ميزان مغايرت ميان فعاليت‌هاي پيش‌بيني ‌شده با فعاليت‌هاي اجرايي كاسته شود. 4- به دليل كمبود ميزان اعتبارات عمراني و تراكم كم‌جمعيت در حوزه بايستي مديريت جامع حوزه‌هاي آبخيز شامل مطالعه، بررسي و شناخت كليه جنبه‌هاي فني، اقتصادي و اجتماعي حوزه باشد تا از اتلاف منابع جلوگيري و اهداف آبخيزداري محقق گردد.

Today, the assessment of water management projects is one of the most fundamental issues that are being addressed in countries in order to implement future plans and manage natural resources. In this study, in order to evaluate the watershed management operation, the executed and predicted watershed management operations in Mokhtaran watershed were compared according to the year and type of implementation. According to the foreseen activities for all sub-basins, during the years 2007 to 2011, the biological operations were only implemented for the sub-basins M21 and M22 regardless of their prioritization. Furthermore, during the years 2007 to 2011, mechanical operations were only executed in the sub-basins M21, M22 and M41 which were in conflict with the type of previously foreseen structures for the sub-basins. Results showed that in the comprehensive studies there is not a special attention to the socio-economic considerations of available constraints within the studied basin. The shortage of developmental budgets has also been another main factor behind the lack of agreement between implemented and anticipated watershed management operations. During the last 6 years, the amount of developmental budgets has been closed to zero. The low population density of the Mokhtaran basin was another reason for not implementing the planned watershed management activities. Therefore, in order to reduce the inconsistency and difference between the projected and implemented activities in the watershed, the following measures should be considered: 1- Given that it is not possible to accomplish tasks due to shortages of manpower and resources at the same time in all sub-basins, the prioritization of sub-basins should be specified in the early stages. 2- In order to prioritize sub-watersheds, the use of precise and mathematical prioritization methods such as fuzzy-topsis is recommended. 3- The need for a comprehensive approach for prioritizing and selecting the type of watershed operation is indispensable to reduce the degree of contradiction between the activities planned and the implementation of the activities. 4- Due to the lack of development budgets and low population density in the area, comprehensive management of watersheds should include the study and recognition of all technical, economic and social aspects of the area in order to prevent the waste of watershed resources and achieve the watershed management objectives.