تحليل جامعه‌شناختي تاريخيِ شكل‌گيري حوزه عمومي ديني در عصر صفويه

The formation of religious public sphere in Safavid era: A socio-historical analysis

هدف اصلي اين مقاله تحليل جامعه شناختي چگونگي شكل گيري و دگرگوني حوزه عمومي ديني در عصر صفويه است. چارچوب نظري تحقيق، نظريه حوزه عمومي هابرماس است. روش اين مطالعه جامعه شناختي تاريخي و شيوه جمع آوري اطلاعات مطالعه كتابخانه اي است. نتايج اين مطالعه نشان ميدهند: حوزه عمومي ديني با بازنمايي جايگاه مرشد كامل (شاه) در ميدان‌هاي شهرها در دوران شاه طهماسب شكل گرفت و در عصر شاه عباس به اوج رونق خود رسيد. «عموميت مبتني بر نمايندگي» با تبليغ سيادت و انتساب صفات خداگونه به مرشد كامل در حكايت ها و داستان ها در اذهان عمومي نهادينه شد و با ساز و كارهايي مانند حضور در مراسم و مناسك مذهبي، جشن­ ها، مكان هاي عمومي، زيارت اماكن متبركه، اعطاي القاب و توزيع غذاي پس‌مانده مرشد كامل بين خانواده ها بازنمايي شد. از دوره شاه عباس به بعد به دلايلي مانند كاهش اعتبار الوهي مرشد كامل، غير شخصي شدن دولت، تشكيل دولت مدرن، تشكيل ارتش دائمي و ... «عموميت مبتني بر نمايندگي» كه در انحصار مرشد كامل بود به تدريج جايش را به علماي ديني به مثابه نمايندگان عموم داد.