ناسيوناليسم و قوميت در ايران

Nationalism and Ethnicity in Iran

در مطالعه ناسيوناليسم اين باور رايج وجود دارد كه ناسيوناليسم ريشه قومي دارد و قوميت عمده‌ترين متغير تاثيرگذار بر گرايش‌هاي ناسيوناليستي است. در اين پژوهش با هدف بررسي نسبت ناسيوناليسم و قوميت گرايش‌هاي ناسيوناليستي نمونه‌اي از دانشجويان ايراني (بلوچ، ترك، فارس، عرب، كرد، لر) مورد پيمايش قرار گرفته است. نخست اين كه بر اساس يافته‌هاي پژوهش حسب اولويت، دانشجويان ايراني به ترتيب به ناسيوناليسم‌ مدني، باستاني، مذهبي و دولتي گرايش دارند. از اين ميان دو گرايش مذهبي و دولتي همبستگي بالايي دارند و متمايز نيستند. نتيجه آن كه در ايران با سه‌گانه ناسيوناليسم مدني، باستاني، مذهبي مواجه هستيم. بنابراين برخلاف آن چه تصور مي‌شود گرايش ناسيوناليستي يگانه‌‌اي وجود ندارد. نتيجه ديگر اين كه از ميان گرايش‌هاي ناسيوناليستي افراز شده با گرايش بسيار قوي دانشجويان اقوام ايراني به ناسيوناليسم مدني نسبت به ساير گرايش‌هاي ناسيوناليستي مواجه هستيم. يافته ديگر اين پژوهش نشان مي‌دهد، متغيرهاي مذهب، پايگاه اجتماعي اقتصادي، جنس و مكان سكونت تأثير تبيين كننده‌اي برگرايش‌هاي ناسيوناليستي ندارند. نتيجه اين كه گرايش‌هاي ناسيوناليستي خصلتي فراطبقاتي، فرامذهبي (شيعه/ سني)، فراجنسي (زن/ مرد) و فرامكاني (شهري/ روستايي) دارند. اما رابطه و تاثير تبيين‌كنندة قوميت، يعني متغير اصلي پژوهش، قابل تأمل و تحليل است. از ميان گرايش‌هاي ناسيوناليستي تنها ناسيوناليسم مدني از متغير قوميت تاثير نمي‌پذيرد و خصلتي فراقوميتي داشته و تنوع فرهنگي و اجتماعي را پوشش مي‌دهد. در حالي كه دو گرايش باستان‌گرايي و مذهبي در ارتباط با متغير قوميت بازنماي اختلاف هستند. در نتيجه بيشترين همگرايي قومي مربوط به ناسيوناليسم مدني پس از آن باستان‌گرايي و سپس ناسيوناليسم مذهبي قرار دارد. همچنين همبستگي ميان ناسيوناليسم مدني و باستان‌گرايي به نسبت ساير تركيب‌هاي ناسيوناليستي بيشتر است. با توجه به نسبت قوميت با گرايش‌هاي ناسيوناليستي، بروز چالش‌هاي قوميتي به هنگام سيطره ايدئولوژي‌هاي ناسيوناليستي مذهبي، باستان‌گرا و مدني بر ماشين دولت قابل تأمل است و از اين نسبت مي‌توان فاصله ميان دولت و ملت را گمانه‌زني كرد.