. پيكربندي نهادي مبتني بر موازنه قدرت در جامعه سنتي ايران (بازخواني تحولات ايران از صفويه تا قاجاريه براساس رويكرد نهادگرايي تاريخي)

A study on the Formation of the Institutional Configuration, Based on the Balance of Power in Iranian Traditional Society (Reviewing Changes in Iran from Safavid to Qajar from Historical Institutionalism Point of View)

رويكرد نظري غالب در جامعه‌شناسي تاريخي جامعه ايراني، با ارائه تصويري از جامعه ما كه در آن قدرت خودكامه و استبدادي حكومت مانع رشد انجمن‌ها، اصناف، طبقات و يا به‌طور كلي هرگونه نيروي مستقل اجتماعي بوده است و در نتيجه اصالت دادن به حكومت يا «دولت» به عنوان كنشگر و عامل اصلي تحولات جامعه ناگزير به «غياب جامعه» به عنوان «نيروهاي اجتماعي» موثري كه نقش عمده‌اي در تحولات اجتماعي جامعه ايران داشتند، منجر شده است. اين مقاله براساس رويكرد نهادگرايي تاريخي، روايت بديلي از جامعه پيشانوسازي ايران ارائه مي‌كند كه در آن بر نقش نيروها، نهادها و عامليت‌هاي متعدد اجتماعي تاكيد مي‌شود. در اين روايت بديل، پيكربندي نهادي دوران قاجار، مبتني بر شبكه نسبتا پيچيده‌اي از روابط متقابل بين چهار نهاد اصلي يعني حكومت مركزي، روحانيت، بازار و ايلات و قبايل بود كه حاصل آن تعادل نهادي نسبتا پايداري بين اين نهادها بود. اين تعادل نهادي نه ناشي از سلطه يك نهاد بر نهادهاي ديگر بلكه محصول موازنه قدرت بين اين نهادها بود. اين تعادل نهادي، ريشه در شرايط و نحوه شكل‌گيري حكومت صفويه داشت كه مبتني بر تركيبي از نيروهاي ايلي و قدرت ايدئولوژيك بود