پديد آورندگان :
خالدي درويشان،عبدالواحد دانشگاه تربيت مدرس، نور، ايران - گروه مهندسي آبخيزداري , قورقي، جبارهادي اداره منابع طبيعي شهرستان دهگلان , كاتبي كرد، آزاده دانشگاه تربيت مدرس، نور، ايران - گروه مهندسي آبخيزداري , محمداميني، هيرو دانشگاه تربيت مدرس، نور، ايران - گروه مهندسي آبخيزداري , كرم زاده، اسدالله اداره منابع طبيعي شهرستان ديواندره، ديواندره، ايران , غلامي، ليلا دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي ساري - گروه مهندسي آبخيزداري , بهمني، عارف اداره كل منابع طبيعي استان كردستان
كليدواژه :
مديريت پوشش گياهي , حفاظت خاك , حوزه آبخيز خامسان , مديريت حوزه آبخيز
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: امروزه انجام طرح‌هاي مديريتي آبخيزداري و مرتع‌داري نقش مهمي در مديريت منابع آب و خاك در سرتاسر جهان ايفا مي‌كنند. اگرچه پروژه‌هاي آبخيزداري و مرتع‌داري به‌عنوان يك رويكرد براي توسعه بخش‌هاي روستايي و مديريت منابع طبيعي از اهميت قابل توجهي برخوردارند، اما بيش‌تر مطالعات به بررسي اثر آن‌ها بر رسوب پرداخته‌اند و اثر آن‌ها بر فرسايش خاك كم‌تر مورد توجه بوده است. اين در حالي است كه مطالعه اثربخشي همه‌جانبه اين طرح‌ها براي تجزيه و تحليل عمل‌كرد آن‌ها در دست‌يابي به اهداف طرح ضروري مي‌باشد . لذا پژوهش حاضر به‌منظور بررسي اثر عمليات قرق بر متغيرهاي رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاك در كرت‌هاي فرسايش و در مقياس رگبار انجام شد.
مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر در زيرحوزه‌هاي نمونه و شاهد به ترتيب داراي و بدون عمليات قرق با مساحت‌هاي 54/107 و 15/110 هكتار در جنوب غربي در حوزه معرف خامسان در جنوب استان كردستان در كشور ايران با مساحت 27/4337 هكتار انجام گرفت. به منظور اندازه‌گيري مقادير رواناب و هدررفت خاك تعداد سه كرت با ابعاد 13/22 در 83/1 متر در هر يك از دامنه‌هاي غربي، شمالي و شرقي نصب شدند. تيمار قرق در كرت‌هاي مستقر در زيرحوزه نمونه از سال 1386 اجرا شد. سپس داده‌هاي حجم و ضريب رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاك براي 52 رگبار مربوط به سال‌هاي 1388 تا 1393 در حوزه آبخيز معرف خامسان مورد اندازه‌گيري قرار گرفت.
يافته‌ها: نتايج پژوهش حاضر نشان داد كه عمليات قرق بر حجم رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاك در كرت‌هاي فرسايش و در مقياس رگبار اثر كاهنده و معني‌داري (05/0p≤) داشت. در نهايت كاهش متغيرهاي حجم و ضريب رواناب، غلظت رسوب، هدررفت خاك و رسوب‌دهي رگبار پس از اِعمال قرق به‌ترتيب برابر 68/15، 13/6، 67/16، 37/24 و 43/21 درصد مشاهده شد. متغيرهاي حجم رواناب، هدررفت خاك و رسوب‌دهي در كرت‌هاي فرسايش مستقر در دو زيرحوزه نمونه (قرق) و شاهد (غير قرق) داراي اختلاف معني‌دار (p ≤ 05/0) بودند. متغير غلظت رسوب نيز مقدار آماره P برابر با 058/0 داشت و لذا تغييرات آن نيز در اثر قرق در سطح اعتماد نزديك به 95 درصد معني‌دار ارزيابي گرديد. به عبارت ديگر مقادير مربوط به متغيرهاي مذكور در حوزه نمونه كه تحت شرايط قرق بوده و پوشش گياهي آن غني‌تر بود به‌طور معني‌داري كم‌تر بود.
نتيجه‌گيري: با توجه به نتايج به‌دست آمده مي‌توان بيان نمود كه تيمار قرق با افزايش تراكم پوشش گياهي موجب افزايش نفوذ و كاهش رواناب، غظت رسوب و هدررفت خاك در مقياس كرت گرديد.
چكيده لاتين :
Background and Objectives: Nowadays performing the watershed and rangeland management projects play the important role in water resources and soil management worldwide. Although watershed and rangeland management projects have the considerable importance as approaches to rural areas development and natural resources management, more studies have been focused on their effects on sediment and their effects on soil erosion have rarely been considered. While, knowing the integrated effectiveness of watershed and rangeland management projects is necessary for their performance analysis to achieve the project goals. The present research was therefore conducted to study the effect of exclosure on runoff volume and coefficient, sediment concentration and soil loss in erosion plots at the scale of individual rainfall events.
Materials and Methods: The present study was conducted in two treated and control sub-watersheds with exclosure treatment and under grazing with area of 107.54 and 110.15 ha in southwest respectively, in Khamsan representative watershed with an area of 4337.27 ha in south of Kurdistan Province, Iran. Three plots with dimension of 22.13×1.83 m were installed in each western, northern and eastern slopes for the runoff volume and coefficient, sediment concentration and soil loss measurement. The exclosure treatment was operated for installed plots in treated sub-watershed from 2007. Then, all the data of runoff volume and coefficient, sediment concentration and soil loss from USLE standard plots in both control and treated sub-watersheds for 52 rainfall events over the years 2009 to 2014 were measured.
Results: The results showed the significant (P≤0.05) decreasing effect of exclosure treatment on runoff volume, sediment concentration and soil loss in erosion plots at the scale of individual rainfall events. Finally, decreasing rates of 15.68, 6.13, 16.67, 24.37 and 21.43% due to exclosure respectively for runoff volume and coefficient, sediment concentration, soil loss and sediment yield were observed. The variables of runoff volume, soil loss and sediment yield had statistically significant differences (P≤0.05) in treated and control sub-watersheds. The sediment concentration variable had p value of 0.058 and therefore the effect of exclosure treatment on sediment concentration was also significant (P≤0.06). In other words, the variables of runoff volume, sediment concentration, soil loss and sediment yield were significantly decreased in treated plots and sub-watershed due to exclosure.
Conclusion: Based on the results, it can be revealed that the exclosure treatment, because of increasing vegetation density, caused the increasing infiltration and the decreasing runoff, sediment concentration and soil loss at plot scale.
