نقدي بر فرايند برنامه ريزي جامع شهر رشت با رويكردي تطبيقي (طرحهاي جامع سه گانه شهر)

A Review of the Comprehensive Planning Process of Rasht City with a Comparative Approach (Triple Comprehensive City Plans)

پنج دهه از تهيه و اجراي طرح­هاي توسعه شهري موسوم به جامع در ايران مي­گذرد و باوجود حصول به برخي نتايج مثبت، مطلوبيت لازم و مورد نظر كارشناسان و مردم حاصل نشده است. مقاله حاضر كوشيده است پس از شرح مختصري در خصوص ويژگي­هاي الگوي جامع، بر مبناي روش توصيفي و تحليلي منطبق با داده­هاي اخذ شده و سپس پردازش آن­ها، طرح­هاي توسعه شهري رشت با تمركز بر طرح جامع دوم شهر رشت را مورد بررسي اجمالي قرار داده، ميزان تحقق اهداف و پيش­بيني­هاي آن را (طرح­هايي كه اجرايي شده) مورد ارزيابي قرار دهد. مشخصاً ارزيابي نتايج اجراي طرح جامع دوم رشت نشان مي دهد اشتباهات فاحشي در پيش بيني­ها و هدف­گذاري­هاي آن وجود داشته است. از جمله اين­كه برآورد جمعيت شهر رشت در طرح جامع و طرح تفصيلي آن به ترتيب با 1/9 درصد (46944 نفر) و 02/6 درصد (33654 نفر) اشتباه (يا به عبارت ديگر برآورد مازاد) همراه بوده است. همچنين در زمينه حدود گسترش و شبكه ارتباطي شهر، طرح جامع و تفصيلي دوم رشت 13 درصد و 6/22 درصد اشتباه (مازاد بر برآورد) داشته اند. در خصوص مساحت و سرانه كاربري­هاي شهري نيز حدود 28/20 درصد از مساحت كاربري­ها و 76/24 درصد از سرانه­ها در پايان اجراي طرح، مازاد بر پيش­بيني بوده (پيش بيني طرح جامع و تفصيلي دوم شهر رشت در اين زمينه با كمبود مواجه بوده) است. سرانجام اينكه طرح جامع دوم شهر رشت همچون طرح­هاي جامع ساير شهرها، داراي نارسايي هايي چون عدم انعطاف، شرح خدمات گسترده و تأكيد بر كالبد بوده كه البته بيشتر ناشي از ضعف در ماهيت الگوي طرح جامع است.

Five decades have passed since the preparation and implementation of the so-called comprehensive urban development plans in Iran and despite the fact that some positive results have been achieved, the plans have not reached an optimal level as intended by experts and people. This paper first briefly explains the characteristics of the comprehensive plan based on descriptive-analytical method consistent with the data obtained and processed next. Then, it attempts to review the urban development plans of Rasht focusing on its second comprehensive plan and assess the extent of realization of its objectives and predictions concerning the implemented plans. Specifically, the results of the implementation of the second comprehensive plan of Rasht show that there have been gross mistakes in its projections and targets. Among them, the estimated population of Rasht in the comprehensive plan and its detailed plan was inaccurate with 9.1% (46944 people) and 6.02% (33654 people) of the estimated surplus, respectively. In addition, as for the ​​expansion limits and communication network of the city, the second comprehensive and detailed plan of Rasht had 13% and 22.6% of inaccuracies, respectively (estimate surplus). Regarding the area and per capita amount of urban utilities, about 20.28% of the area of ​​use and 24.76% of per capita amounts, respectively, at the end of the plan implementation are surpluses of what was predicted; in other words, the forecast of the second comprehensive and detailed plan of Rasht in this area has been in short supply. It is finally concluded that the second comprehensive plan of Rasht, such as the comprehensive plans of other cities, has some shortcomings such as non-flexibility, extensive service descriptions, and emphasis on the framework that is mainly due to the weakness of the nature of the comprehensive plan model.