تحليل تعبير «قرائة العامة» و تعابير مشابه آن در تفسير فراء

An Analysis of the Phrase “Qiraʾat al-ʿAmmah” and Similar Phrases in the Exegesis of al-Farraʾ

بحث از قرائات قرآن از مباحث مهم علوم قرآني است كه افزون بر تأثير در صحت قرائت قرآن، در فهم و تفسير آيات قرآن كريم و استنباط مطالب فقهي و كلامي نيز تأثير به سزائي دارد. به رغم گزارش‌هاي متعدد تاريخي مبني بر عدم وجود قرائت واحد در سراسر بلاد اسلامي در طول تاريخ، برخي تلاش كرده‌اند با استناد به تعابيري همچون تعبير «قرائة العامة» در منابع سده‌هاي نخست هجري، به ويژه در كتاب معاني القرآن فراء، وجود يك قرائت رايج ميان عموم مردم در طول تاريخ را اثبات كنند و قرائت امروزي (روايت حفص از قرائت عاصم) را مطابق همان قرائت مطرح كنند. اين در حالي است كه اين دو ادعا، نتيجه نقل نادرست عبارات و همچنين نتيجه غفلت از عبارات و شواهد متعدد ديگري بوده كه عكس اين ادعا را به اثبات مي‌رساند. بررسي تعبير «قرائة العامة» و تعابير مشابه آن در كتاب معاني القرآن فراء نشان مي‌دهد كه اين‌گونه تعابير در موارد متعدد و فراواني با روايت حفص از عاصم سازگاري ندارند. همچنين بررسي كامل و جامع موارد استعمال تعبير «قرائة العامة» و تعابير مشابه آن در كتاب فراء، بيانگر اين حقيقت مي‌باشد كه مقصود از اين‌گونه تعابير صرفاً گزارشي از قرائت اكثر قاريان است و بر اين اساس نمي‌توان تعابيري چون «قرائة العامة» را شاهد وجود يك قرائت واحد عمومي در قرون نخست هجري و دليل صحت انحصاري قرائت كنوني قلمداد نمود.

Discussion of the topic of modes of recitation of the Qurʾān is one of the important topics in the Qurʾānic sciences that not only deals with the accuracy of Qurʾānic recitation, but also effects the understanding and exegesis of Qurʾānic verses and also impacts the derivation of Islamic law and understanding of theological matters. In spite of numerous historical reports that indicate that there was no single uniform recitation in all the Islamic lands throughout history, some scholars have appealed to phrases such as “Qirāʾat al-ʿĀmmah” (lit. the recitation of the masses) which are found in sources dating back to the first centuries of the Hijrah, especially in al-Farrāʾ’s Maʿānī al-Qurʾān, to try and prove the existence of a single prevalent recitation among the general population throughout history. They claim that the current prevailing recitation (i.e. the narration of Ḥafṣ from ʿĀṣim) is that very same recitation that has always been prevalent. However, we note that these two claims are the result of an incorrect understanding of these expressions, and the neglecting of many other evidences which contradict these claims. A study of the phrase “Qirāʾat al-ʿĀmmah” and other similar phrases in al-Farrāʾ’s Maʿānī al-Qurʾān shows that in many instances such phrases are not compatible with recitation of Ḥafṣ from ʿĀṣim. Also, a comprehensive study of the instances where the phrase “Qirāʾat al-ʿĀmmah” and other similar terms in al-Farrāʾ’s work shows that the