مطالعۀ تطبيقي واقعۀ تاريخي: ذبح حضرت اسماعيل(ع) در متون مذهبي با يافته‌هاي باستان‌شناختي از بابِل-بين‌النهرين

چندي از اتفاقات مهم زندگي حضرت ابراهيم(ع) در بابِل-بين‌النهرين رقم‌خورده، بنابراين نام آن حضرت براي مردم بابل آشنا بوده است. شهر بابِل يكي از تمدن‌ها و شهرهاي واقع در جنوب بين‌النهرين است. مردم بابل خداي يكتا و بزرگ را نمي‌شناختند و بت‌هاي سنگي را مي‌پرستيدند، تا اين‌كه حضرت ابراهيم(ع) پس از حضورش در اين شهر، بت‌هاي معبد اين شهر را درهم شكست و به‌همين دليل وي را به دستور نمرود داخل كوهي از آتش انداختند و آتش براي او گلستان شد. او مسلماني پاك‌دين بود كه به‌جز خالق يكتا بر هيچ‌چيز ديگر سجده نكرد؛ پيامبري كه مورد ابتلاء قرار گرفت و هربار سربلند از آزمايش الهي، خود را به معبودش نزديك‌تر يافت. يكي از آزمايشات حضرت ابراهيم(ع)، «ذبح» فرزندش حضرت اسماعيل(ع) به دستور خداوند باري تعالي ا‌ست و بعد از اين آزمايش الهي بود كه او مقام خلّت را از درگاه پروردگار خود گرفت و تاج خليل الهي1 را برسر نهاد. وقايع زندگي او به‌صورت مفصل در قرآن كريم2 آمده است. اثر مهرهاي منقوش از جمله منابع تصويري و مكتوب و يكي از راه‌هايي است كه ما را از زمان باستان و تحولات اجتماعي آن‌ها آشنا مي‌سازد. با مطالعه بر روي اثر مهرها و نقوش آن‌ها مي‌توان با زندگي اجتماعي مردمان پيش از تاريخ و نحوۀ فعاليت‌ها، آداب و رسوم، اعتقادات، سنن و خصوصيات زندگي‌شان آشنا شد. يكي از مهم‌ترين يافته‌هاي كاوش‌ باستان‌شناختي شهر بابِل، «اثر مُهري» است كه نقش ترسيم‌شده بر روي اين قطعه گل منقوش، روايت بريدن سر شخصي (ذبح) را تداعي مي‌كند كه "مضمون" آن قابل‌قياس با ذبح حضرت اسماعيل(ع) است. سؤال اصلي اين پژوهش اين است كه چه ارتباط معنايي و زماني بين واقعۀ تاريخي ذبح حضرت اسماعيل(ع) با اثر مهر به‌دست‌آمده از بابل وجود دارد؟ با فرض داشتنِ ارتباط معنايي در مضمون هر دو داستان، در اين نوشتار سعي شده است واقعۀ تاريخي ذبح حضرت اسماعيل(ع) كه يكي از مهم‌ترين قصص مختلف قرآن كريم و منابع ديني و عرفاني ادبي است، با يكي از مهم‌ترين يافته‌هاي تصويري باستان‌شناختي از شهر بابل (شامل اثر مهري از صحنۀ قربانگاه كه مشابه با واقعۀ تاريخي ذبح حضرت اسماعيل(ع) است) را بازگو كرده و ارتباط بين اين دو ارائه گردد.