مطالعۀ تطبيقي ساختارفضايي، علل شكل‌گيري و الگوي پراكنش قلاع قاجاريه و اوايل پهلوي دره‌شهر، استان ايلام

بناهاي قاجاريه و اوايل پهلوي شهرستان دره‌شهر از استان ايلام، از جملۀ آثاري است كه بازنمودي از تحولات سياسي و اجتماعي اين دوران را در خود منعكس مي‌سازند. هدف از اين پژوهش بررسي و مطالعۀ تطبيقي ساختار فضايي-كالبدي قلاع پوراشرف، ميرغلام هاشمي و قلعه جهانگيرآباد، علل شكل‌گيري و الگوي پراكنش آن‌ها است. اين پژوهش با روش توصيفي-تحليلي و با انجام مطالعات ميداني و كتابخانه‌اي بر آن است، ضمن مطالعۀ عناصر معماري هر يك از بناهاي فوق‌الذكر، وجه تسميۀ هركدام از اين بناها را متناسب با ساختار فضايي-كالبدي آن‌ها مورد بازبيني مجدد قرار دهد. پرسش‌هاي اصلي پژوهش عبارت‌انداز: 1) علت وجودي، الگوي پراكنش اين بناها در منطقۀ دره‌شهر چيست؟ 2) ساختار فضايي-كالبدي اين بناها چگونه است؟ 3) بر اساس ساختار فضايي-كالبدي بناهاي مورد مطالعه، آيا ذكر نام قلعه براي تمامي اين آثار، قابل توجيه است؟ نتايج پژوهش نشان مي‌دهد، ساخت بناهاي مورد مطالعه در شهرستان دره‌شهر بر حسب مقتضيات زمان، ابتدا بر اساس ضرورت نظامي و امنيتي و سپس به دلايل سياسي و اجتماعي بوده است. اين بناها در مناسب‌ترين نقاط جغرافيايي و در ارتباط با امور كشاورزي و امور مالياتي تعيين مكان گرديده‌اند. از سويي ديگر، بر طبق مطالعات معماري و باستان‌شناسي به‌عمل آمده، به‌غير از بناي قلعۀ پوراشرف كه برحسب ضرورت نظامي و امنيتي ساخته شده است، بناهاي ميرغلام هاشمي و جهانگيرآباد، خانه‌هايي اربابي هستند كه در اوايل دورۀ پهلوي به‌دلايل سياسي و اجتماعي ساخته شده‌اند. از نظر استقراري، قلاع ايران نسبت به وضع طبيعي محل و مصالح موجود در آن‌جا به اشكال مختلفي ساخته شده‌اند.