بررسي نقش هندسۀ اجزا در ساختار ستون‌هاي سنگي پيش از اسلام ايران

در گذر زمان يكي از عناصر اصلي انتقال‌دهندۀ بارهاي عمودي ساختمان، ستون‌ها بوده‌اند كه به‌دليل مسائل انتقال بار، شيوه‌هاي معماري، مصالح در دسترس و نوع اتصالات، فرم‌هاي گوناگوني پيدا كرده‌اند. با بررسي‌هاي انجام‌شده بر روي ستون‌ها مي‌توان بخشي از دانش فراموش‌شدۀ معماري ايراني را آشكار ساخت و نيز تنوع فرمي و ساختاري ستون‌ها را به‌شكل كلي دسته‌بندي كرد. اندازه و فرم قلمه، پايه و سرستون در شكل‌گيري فرم نهايي ستون‌هاي سنگي پيش از اسلام ايران به‌شكل مستقيم تأثيرگذار بود‌ه‌اند. اكثر پژوهشگران در شرح آثار معماري تنها به توصيف كلي ستون‌ها در خلال بررسي يك بنا پرداخته‌اند. اين پژوهش براي نخستين‌بار عامل هندسه را به‌عنوان يكي از عوامل اصلي در ساختار ستون‌هاي پيش از اسلام ايران تحليل خواهد كرد. داده‌هاي اين پژوهش تركيبي از داده‌هاي كتابخانه‌اي و ميداني است. در اين پژوهش با تصوير‌برداري و بررسي انواع ستون‌ها، دسته‌بندي‌هاي موردنظر انجام شد. پژوهش پيش‌رو تلاش دارد تأثير فرم و اندازه را در ساختار ستون‌هاي سنگي در بناهاي كهن پيش از اسلام ايران مورد تحليل و بررسي قرار دهد. تحليل‌ها آشكار كرد كه در شكل‌گيري پايه و بدنۀ ستون‌هاي سنگي در بناهاي كهن ايران عموماً از فرم و نقوش بومي رايج در ايران استفاده شده، به‌گونه‌اي‌كه پايه‌ستون‌ها در دوره‌هاي مختلف به اشكال مكعبي و گلدان وارونه بوده و بدنۀ ستون‌ها نيز به سه شكلِ ساده، شياردار و خياره‌اي بوده‌اند. امّا در شكل‌گيري سرستون‌ها از عناصر موجود در ساختار ستون‌هاي برخي تمدن‌هاي ديگر تأثير گرفته شده و بيشتر از فرم و نقوش گياهي، حيواني و انساني بهره برده‌اند.