مطالعۀ نواسانات سطح آب دريا و تأثير آن بر بنادر تاريخي، كشتيراني و دريانوردي درياي خزر (مازندران)

سطح آب درياي خزر به‌عنوان بزرگ‌ترين درياچۀ روي زمين از تغييرات و نوسانات زيادي برخوردار بوده است. با تغيير سطح آب اين دريا، زمين‌هاي پست بسياري به زير آب رفته يا بخش‌هايي از سواحل كم‌عمق از آب خارج شده‌اند. با وجود مطالعات فراواني كه درخصوص تغييرات سطح آب درياي خزر انجام شده، اطلاعات چنداني از داده‌هاي تاريخي در حوزۀ دريانوردي، كشتيراني، تجارت دريايي و بنادر تاريخي اين درياي بسته وجود ندارد. دريانوردي و كشتيراني در درياي مازندران از قدمت چنداني برخوردار نبوده و به سده‌هاي اخير محدود مي‌شود. در منابع جغرافياي تاريخي درمورد درياي خزر، خبري از دريانوردي و كشتيراني در دوره‌هاي پيش از صفويه ديده نمي‌شود. از دورۀ قاجار، رفت‌وآمد كشتي‌هاي تجاري بين بنادر تزار و ايران برقرار شده و كالاهاي تجاري بين بنادر روسي از طريق رودخانۀ ولگا با بنادر ايراني انزلي، سرمشهد و آشوراده تجارت مي‌شد. به‌جز اشارات اندك جهانگردان و مورخينِ اين عصر، اطلاعات چنداني درمورد ساختار اين كشتي‌ها در اختيار نيست. در دهۀ اخير با تغيير سطح آب درياي خزر و پائين رفتن سطح آب، تعدادي از كشتي‌هاي تاريخي اين درياچه آشكار شده است. شناسايي چندين كشتي از جنس الوار چوبي در سواحل تالش، رودسر، نكا و خليج‌گرگان، اطلاعات باارزشي درخصوص ساختار كشتي‌هاي تاريخي و كشتيراني درياي خزر ارائه خواهد داد. در اين نوشتار كه براساس پژوهش ميداني و مطالعۀ كتابخانه‌اي فراهم شده است، ضمن معرفي كشتي‌هاي تاريخي كه به‌واسطۀ تغييرات سطح آب دريا پديدار شده‌اند، فقدان نمونه‌هاي قديمي‌تر در اين درياي بسته به‌دليل نبود بادهاي موسمي، جهت حركت نامنظّم امواج، نبود تمدن‌هاي هم‌جوار و به‌تبع آن فقدان مسيرهاي تجاري دريايي، پيش‌روي و پس‌روي متناوب آب دريا و ديگر عوامل مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.