تحليل اثر هندسه بر ويژگي‌هاي كالبد معمارانۀ سابات‌هاي ايراني نمونۀ موردمطالعه: سابات‌هاي پيوستۀ محلۀ فهادان يزد

در معماري بومي ايران يكي از اصول طراحي فضاهاي شهري مردم‌واري بوده است. معمار ايراني هميشه نيازها و خواست‌هاي انسان را درنظر مي‌گرفته است. معمار گذشته براساس اقليم موردنظر فضاي معماري را درجهت فراهم كردن آسايش انسان طراحي مي‌كرده است. باتوجه به اينكه از ويژگي‌هاي معماري اقليم گرم‌وخشك ايران آفتاب سوزان و درجه حرارتي بالاست، يكي از تمهيداتي كه معمار گذشته درجهت سايه‌اندازي در گذرها طراحي و ساخته است، سابات‌ها هستند. سابات‌ها ساختارهايي در كوچه‌ها و گذرها هستند كه بخشي از معبر را سرپوشيده كرده و همچنين اين عناصر اقليمي علاوه‌بر مطلوب ساختن شرايط زيستي، در مقاوم‌سازي ساختمان‌هاي دو طرف گذرها نقش داشته‌اند. با مطالعه و بررسي پيرامون ساختار كالبدي اين عناصر اقليمي-سازه‌اي مي‌توان بخشي از دانش نهفته‌‌شدۀ فراموش‌شدۀ معماران گذشته ايران را نمايان ساخت و همچنين در شهرسازي امروزي از اين عناصر بومي پايدار الگوبرداري كرد و بهره گرفت. بين هندسه و كالبد معماري سابات‌هاي محلۀ فهادان يزد، رابطۀ معني‌دار و مستقيمي وجود دارد. براساس مرور ادبيات، موضوع اين پژوهش و بررسي‌هاي انجام‌گرفته، تاكنون برروي مفهوم سابات به‌عنوان عنصري اقليمي، بررسي ميزان پايداري آن در گذرها و گونه‌شناسي در شهرهايي چون اصفهان، يزد، دزفول و شوشتر صورت گرفته است. اين نوشتار براي نخستين‌بار ويژگي‌هاي هندسي، معماري سابات‌هاي محلۀ فهادان يزد را مورد ارزيابي قرار داده است. پژوهش حاضر براساس هدف، بنيادي-كاربردي و به‌روش استدلال استقرايي داده‌ها به اثبات رسيده است. گردآوري اطلاعات به‌شيوۀ كتابخانه‌اي، ميداني و ترسيمي انجام شده و اين مقاله بر آن است تا تأثير هندسه بر كالبد و شكل معمارانه سابات‌هاي محلۀ موردنظر را مورد تحليل قرار دهد. براساس يافته‌هاي اين تحقيق آشكار شد كه هندسه به‌عنوان عاملي تأثيرگذار بر كالبد معماري سابات‌هاي محلۀ فهادان يزد است. نقشۀ سابات‌هاي موردمطالعه از مستطيل كامل ايراني و يا ديگر نسبت‌هاي آن پيروي مي‌كنند. بيشتر سابات‌هاي انتخابي در اين محله ازلحاظ كشيدگي نقشه درجهت شمالي-جنوبي قرار گرفته‌اند. بيشترين تعداد سابات‌ها ازلحاظ مكاني در وسط گذر واقع‌ شده‌اند، همچنين هندسۀ قوس آن‌ها بيشترين تعداد به‌صورت مازه‌دار است.