بازشناسي و تحليل معماري مسجد جامع همدان

در فرهنگ و تمدن ايراني-اسلامي، ‌مسجد به‌عنوان مهم‌ترين بناي ماندگار اسلام در شهرها و اقليم‌هاي مختلف ساخته شده است، و هويت شهرهاي اسلامي با مساجد جامع درهم آميخته است. مسجد جامع همدان، كهن‌ترين مسجد در بافت قديمي شهري، در ميان بازار اين شهر و ميدان مركزي واقع شده است. اين مسجد شاخص، متعلق به قرون اوليۀ اسلامي است، كه در طي دوران‌هاي مختلف خصوصاً دوران صفوي و قاجار مورد بازسازي و مرمت قرار گرفته است، اما از ساختار كهن مسجد آثاري باقي‌نمانده، و ساختار فعلي متعلق به دورۀ قاجار است. باوجود ويژگي‌هاي كلي اين اثر، شكل ساختمان مسجد جامع تأثير زيادي در هماهنگ ساختن ساختمان با شرايط اقليمي دارد. حال اين پرسش مطرح مي‌گردد كه اقليم منطقه تا چه ميزان توانسته بر فرآيند شكل‌گيري مسجد تأثيرگذار باشد؟ و الگو‌پذيري از شرايط اقليمي تا چه ميزان دوام ساختار مسجد را تضمين نموده است؟ بر مبناي پرسش‌هاي فوق هدف پژوهش حاضر اين است كه با بهره‌مندي از روش توصيفي-تحليلي و با اتكا به منابع مطالعاتي و بررسي‌‌هاي ميداني به معرفي و تجزيه تحليل ساختار معماري مسجد جامع پرداخته شود، تا زمينۀ پاسخگويي به پرسش‌ها‌ي مطرح شده فراهم گردد. برآيند چنين بررسي را مي‌توان در تأثيرپذيري ويژگي‌هاي معماري مسجد جامع، از اقليم منطقه مشاهده نمود؛ اين اثر، علاوه‌بر عملكرد مذهبي، موقعيت مكاني اين مسجد و قرارگيري در امتداد بازار اصلي شهر، منجر به آن شده كه مسجد جامع نقش مهمي را در شكل‌گيري نظام‌هاي طراحي و سيماي عمومي شهر ايفا نمايد. با توجه به ساختار معماري مسجد جامع عمده تحولات صورت گرفته در بنا مربوط به دوره‌هاي قاجار و معاصر است؛ ساختار مسجد تابع الگوي شبستان ستوندار بوده، داراي گنبد، گلدسته و سنگاب مي‌باشد، و تنها نمونۀ مسجد گنبددار با ارزش تاريخي در بافت شهري همدان است.