بررسي جايگاه «طراحي شهري» در قوانين شهرسازي ايران (تحليل محتواي مصوبات شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران از سال 1343 تا 1395 ه.ش.)

A Study on the Status of ‘Urban Design’ In Iran’s Urban Rules (A Content Analysis of the Decisions of Iran’ Supreme Council for Urbanism and Architecture from 1964 to 2016)

در چند دهة اخير، مقاله‌ها و كتاب‌هاي علمي متعددي در باب مباني نظري «طراحي شهري» نوشته و منتشر شده است. اما در واقعيت، هنوز «كيفيت فضاهاي شهري» به­عنوان مهم‌ترين دغدغه اين دانش و حرفه، در بسياري از شهرهاي دنيا و به­طور خاص در كشور ما نمود عيني خود را نيافته است. عملياتي كردن دانش «طراحي شهري»، به كمك تدوين و تنظيم چهارچوب‌ها، الزامات و شاخص‌هاي آن در متون قانوني كشور، به­عنوان اسناد بالادست و برنامه‌هاي هدايت توسعه، امكان‌پذير مي‌شود. اين نوشتار به­منظور بررسي جايگاه «طراحي شهري» در قوانين شهرسازي ايران، به تحليل محتواي مصوبات شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران در فاصله زماني سال‌هاي 1347 تا 1395 ه.ش. پرداخته است. با اين هدف، يافتن مهم‌ترين «موضوعات» و «موضع»‌هاي طراحي شهري كه در مصوبات شورا مورد اشاره يا تأكيد قرار گرفته، مد نظر بوده است. به اين منظور پس از مطالعه دقيق متن مصوبات در بازه زماني يادشده، با رويكرد تفسيري- تحليلي و به كمك روش تحليل محتواي كيفي، مصوبات موضوعات مرتبط با طراحي شهري پرداخته شده بود، استخراج گرديد و سپس محتواي مرتبط با طراحي شهري، در اين 87 مصوبه مورد بررسي قرار گرفت. تحليل داده‌ها نشان مي‌دهد كه در سهم اندك توجه به طراحي شهري در مصوبات اين شورا (كمتر از 5 درصد)، بيشترين تأكيد بر موضوعات «طراحي پهنه‌ها و محورها با هدف توسعه گردشگري» و «توجه به بافت‌ها و بناهاي تاريخي» با 7.48 درصد و «طراحي منظر شهري» با 6.95 درصد بوده است. در ميان موضع‌ها نيز پهنه‌هاي اطراف «بناهاي تاريخي و يادبود» با 19.81 درصد و «بافت‌هاي تاريخي» با 16.03 درصد بيشتر از ساير مواضع شهري در مصوبات شورا مورد توجه بوده‌ است. اين بررسي در مجموع، سهم اندك توجه به «طراحي شهري» و «اسناد موضعي – موضوعي» وابسته به آن را در ميان مصوبات شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران نشان مي‌دهد.

Over the past few decades, numerous articles and scientific books have been published on the theoretical foundations of urban design. However, in reality, ‘the quality of urban spaces’ as the most important concern of this field and profession has not yet been put into practice in many cities and especially in our country. Operationalization of urban design knowledge is feasible through the formulation and preparation of frameworks, requirements, and indicators in the legal texts of the country as upstream documents and development guidance programs. In order to investigate the status of ‘urban design’ in Iran's urban planning laws, this paper analyzes the content of the decisions made by the Supreme Council of Urbanism and Architecture of Iran from 1964 to 2016. To this aim, the most important ‘themes’ and ‘positions’ of urban design that were mentioned or emphasized in the council's resolutions were considered. For this purpose, the text of the decisions made during the mentioned period was first carefully read. Using an interpretive-analytical approach and the qualitative content analysis method, the decisions that were somewhat related to urban design issues were extracted and then the content related to urban design was examined in these 87 drafts. Analysis of the data indicates that while the smallest attention was paid to urban design in the decisions of the council (less than 5%), the highest degree of emphasis was on ‘designing zones and axes for the development of tourism’ and ‘attention to the textures and monuments’ with 7.48% and ‘urban landscape design’ with 6.95%, respectively. Among the positions, the surrounding areas of ‘monuments and memorials’ with 19.81% and ‘historical textures’ with 16.03% have received further attention compared to other urban positions in the council's resolutions. In sum, this study is indicative of a small share of attention paid to ‘urban design’ and ‘relevant documents’ in the decisions made by the Iran’s Supreme Council for Urbanism and Architecture.