بازخواني پيوستار ريخت‌شناسيك پهنه‌مبنا در روند تكوين فُرم محيط انسان‌ساخت شهر ايراني - ترسيم برش‌عرضي شيراز معاصر

A Study of the Zone-Based Morphologic Continuum in the Process of Built Environment Form of an Iranian City: Drawing the Urban Transect of Contemporary Shiraz

گسترش نامتوازن، و درهم‌تنيدگي عناصر و پهنه‌هاي ناهمگون، يكي از اصلي‌ترين عوامل بروز آشفتگي و گسست در فُرم و پيوستار ريخت‌شناسيك شهرهاست. ارتباط ميان شهر به مثابه بارزترين جلوه محيط انسان‌ساخت با پس زمينه طبيعي اش، طي تاريخ تكوين شهرهاي ايراني، همواره نمايانگر نوعي هماهنگي بوده است. سرشت تكامل شهر، وجود يك هسته آغازين و سازمان يابي واحدهاي مشخص فضايي-كالبدي پيرامون آن را نشان مي دهد. در اين تركيب، مقطع عرضي شهر به نحوي شكل مي گيرد كه بيشترين تراكم در مركز نمود مي‌يابد، و با گذار تدريجي به پيرامون، از فشردگي بافت كاسته مي گردد. اين روند تا رسيدن به آستانه پيوند محيط كالبدي و پس زمينه طبيعي ادامه يافته، و مرز باروها و حصارهاي تاريخي شهر، به نوعي ورود به عرصه طبيعي را نمايان مي‌سازد. اين پژوهش آزموني است در انطباق‌پذيري روش برش‌عرضي با تأكيد بر وجه فرآيندي اين روش و بومي‌سازي آن در شرايط شهري شيراز، به نحوي كه پهنه هاي متفاوت بر پايه شناخت همه جانبه ويژگي‌هاي آن‌ها و با كمك سامانه اطلاعات جغرافيايي از يكديگر متمايز مي شوند. در اين مقاله با تكيه بر ادبيات شكل گرفته مبتني بر لزوم تبعيت از نظمي منتج از سرشت تكوين شهرها، به ترسيم و تحليل برش عرضي شهر شيراز پرداخته شده است. ضرورت ترسيم و ارائه اين برش عرضي زماني نمايان تر مي گردد كه نتايج نشان مي دهند، روند دگرگوني و رشد شهر، مسيري بسيار متفاوت از پيوستار و نظم ريخت‌شناسيك شهر تاريخي را پيموده است. بر اين اساس، برونداد پژوهش، ارائه برش‌عرضي شهر و تعيين پهنه‌هاي شش‌گانه و خاص ريخت‌شناسيك شيراز است. نتيجه پژوهش، تدارك بستر استفاده از ضوابط مبتني بر فرم محيط انسان‌ساخت، در هريك از اين پهنه‌ها با هدف پرهيز از منطقه‌بندي‌هاي رايج است. اقدامي كه تأثير به سزايي بر ايجاد نظم دوباره، و برقراري تعادل ميان بستر طبيعي و محيط انسان‌ساخت خواهدداشت.

One of the most important factors causing urban sprawl and a rupture in the form or the morphologic continuum is the imbalanced growth of cities along with the entanglement of heterogeneous elements and zones. Through the history of the evolution of Iranian cities, the relationship between a city as the most striking manifestation of built environment and its natural surrounding has always been an indication of a kind of harmony. The nature of the evolution of the city reveals the presence of an initial nucleus and the organization of certain specific spatial-physical bodies around it. In this combination, the city transect is formed in such a way that the highest density is reflected in the center. With transition to the periphery, the density of the texture is reduced. This process continues up to the connection between the physical environment and the natural background, and the boundary of the city's ramparts and historic fences represents some kind of entry into the natural arena. With an emphasis on the process-oriented nature of the transect procedure, this study is an attempt to customize and localize the procedure of drawing the urban transect of Shiraz as a method to differentiate various urban landscapes by recognizing their features and analyzing them with GIS. In this study, based on the literature indicating the necessity of following the order resulting from the nature of the evolution of cities, the urban transect of Shiraz has been drawn and analyzed. The necessity of drawing and presenting this transect is more evident when the results reveal that the process of transformation and urban growth has been thoroughly different from the continuum and morphologic order of the historic city. Accordingly, the output of this study is to present an urban transect of Shiraz and determine its six morphologic zones. The result of the study is to provide a framework for using the rules based on built environment form in each of these zones with an aim to avoid common zoning. In fact, this measure can have a significant impact on re-establishing order and creating balance between natural and built environments.