تدوين راهبردهاي اساسي به منظور پايش تغييرات كالبدي در مناطق شهري كشور

Formulating the Basic Strategies to Monitor the Physical Changes in the Urban Areas of Iran

فرايند توسعه در مناطق شهري پس از گسترش افقي و درنورديدن اراضي منابع ملي و طبيعي و اراضي كشاورزي حومه شهرها، به تغيير كاربري اراضي ذخيره خدمات شهري و افزايش تراكم ساختماني روي آورده و شهروندان را در چنبره افزايش جمعيت، تراكم، آلودگي­هاي محيطي و تنزل كيفيت زندگي گرفتار ساخته است. عوامل متعددي سبب شده­اند كه توسعه از مسير اصلي خود منحرف شود و تغييرات كالبدي بر اساس آنچه در طرح­هاي مصوب پيش­بيني شده، تحقق نپذيرد. يكي از اين عوامل، عدم نظارت و پايش جريان توسعه و تغييرات كالبدي بر مبناي طرح­هاي توسعه شهري و منطقه­اي مي­باشد. بر اين اساس، پژوهش حاضر با بكارگيري اصول برنامه ­ريزي استراتژيك، سعي دارد تا با تحليل و واكاوي گلوگاه‌هاي بحراني و شناسايي پتانسيل­ها و محدوديت‌هاي نظام پايش تغييرات كالبدي در كشور، راهبردهايي را به منظور اصلاح و بهبود فرايندهاي موجود ارائه نمايد. بدين منظور با نظرخواهي از 40 كارشناس ارشد، شرايط فعلي نظام پايش تغييرات كالبدي در قالب تحليل سوات شناسايي و تحليل گشته است. يافته­هاي پژوهش نشان مي­دهد كه مديريت چندگانه و فقدان سازوكار نظارت يكپارچه، عدم تعريف شرح وظايف مشخص و بخشي‌نگري نهادهاي ذيربط در زمينه نظارت بر تغييرات كالبدي و همچنين، فقدان پشتوانه­هاي قانوني براي پياده نمودن مكانيزم­ هاي مرتبط با امر پايش، آسيب­هاي جدي بر پيكره توسعه و عمران كشور وارد نموده­اند. اين امر نشان دهنده نياز به بازتعريف قانوني و سازماني فرايند نظارت و ارزيابي نحوه اجراي طرح­هاي توسعه در قالب نهادي منسجم به منظور مديريت و پايش پكپارچه تغييرات كالبدي در سطح مناطق شهري مي­باشد. با توجه به اينكه استقرار و عملكرد مطلوب چنين نهادي نيازمند اصلاح وضعيت فعلي مي­باشد؛ بنابراين پيشنهاد مي­شود ضمن رفع كاستي­هاي موجود در نظام پايش تغييرات كالبدي بر اساس اولويت­هاي تعيين شده در اين پژوهش، بسترهاي قانوني و نهادي لازم براي استقرار نظام يكپارچه مديريت و پايش فراهم شود.

The process of development in urban areas, after the horizontal expansion and land acquisition of national and natural resources and agricultural land in the suburbs, has led to the use of protected areas for urban services and an increase in construction density and has hit the citizens by increasing population, density, environmental pollution, and degradation of life quality. A plethora of several factors has led development to diverge from its original path; as a result, physical changes have not been realized based on what is envisaged in the approved plans. One of these factors is the lack of monitoring the process of development and physical changes based on urban and regional development plans. Accordingly, utilizing the principles of strategic planning, the present study tries to put forward some strategies to modify and improve the existing processes based on examining critical points and identifying the potentialities and constraints of of the monitoring system of the physical changes in the country. To this end, by means of the IEA technique and a survey of 40 experts, the current conditions for monitoring physical changes based on the SWOT framework have been identified and analyzed. The findings of the study showed that multiple management and the lack of an integrated monitoring mechanism, the lack of defining and clarifying the responsibilities, and separate performance of relevant institutions in physical change monitoring and the lack of legal support for the implementation of monitoring mechanisms have seriously damaged the development in urban and suburban area. This is indicative of the need to redefine the legal and institutional framework for monitoring and evaluating the implementation of development plans in the form of a coherent institution to manage and monitor the physical changes in urban areas in an integrated manner. Finally, while it is suggested that the deficiencies in the system of monitoring the physical changes be removed based on the priorities set out in this study, the legal and institutional framework necessary to establish an integrated system of management and monitoring is to be secured.