بررسي تطبيقي پارادايم خودگرايي در اقتصاد اسلامي و متعارف

A Comparative Study of the Paradigm of Egoism in the Islamic and Conventional Economics

يكي از مباحث اساسي در فلسفه اقتصاد اسلامي تبيين مباني اخلاق هنجاري نظريات اقتصاد اسلامي است. در اين مقاله با استفاده از روش تحليلي به بررسي تطبيقي پارادايم خودگرايي در اقتصاد اسلامي و متعارف مي‌پردازيم. در اين زمينه اين سؤال مطرح است آيا مي‌توان خودگرايي كه به عنوان پارادايم و هسته سخت اقتصاد متعارف پذيرفته شده را مبناي اخلاق هنجاري در نظام اقتصادي اسلام قرار داد؟ اصولاً تفكر اسلامي غايت‌گروي را مي‌پذيرد يا وظيفه‌محوري؟ پاسخ تحقيق حاضر به پرسش مذكور اين است كه مبناي اخلاق هنجاري اسلام وظيفه‌گرايي است. بنا به فرضيه مقاله، در مواردي كه قوامِ وظيفه در مرحله اقدام، به كسب نتيجه باشد، قيدِ نتيجه در اطلاقِ وظيفه اخذ مي‌شود و موضوعِ وظيفه با وصف قيد خاص، اطلاق دارد؛ بدين ترتيب نيازي به پناه بردن به نتيجه‌گرايي نيست؛ چراكه تلاش براي دستيابي به نتيجه در اين‌گونه موارد، خود بخشي از وظيفه است؛ اين نوع تكليف‌گروي را «وظيفه‌گرايي عام» مي‌ناميم. اين وظيفه‌گرايي، موتور تقويت‌كننده‌اي به نام حب‌ذات به مثابه يك داعي دارد. بر اساس يافته‌هاي تحقيق اجتماع دوگانه‌ي وظيفه ـ حب‌ذات، در اقتصاد و غير آن، امري پارادوكسيكال نيست؛ حب‌ ذات در اسلام با خودگرايي در اقتصاد متعارف از نظر مباني و هويت، اختلاف جوهري دارد.