مطالعۀ تطبيقي نقوش سفال‌هاي قرون ميانۀ اسلامي با صورت‌هاي فلكي

شواهد باستان‌شناسي و مطالعۀ آثار به‌جاي مانده از دوران تاريخي تا دوران اسلامي نشان مي‌دهد علم نجوم از هزاران سال پيش در بين مردمان باستان رايج بوده است. نجوم در دوران اسلامي پيشرفت بسزايي داشت و از آن در دو بُعد علمي و طالع‌بيني استفاده مي‌شد. در قرون ميانۀ اسلامي نقوش به‌كار رفته بر روي سفال‌ها بسيار متنوع بود؛ به‌طوري‌كه منشأ نقوش سفال‌ها از يك‌سو، و تفسير مفاهيم آن از سوي ديگر، ذهن پژوهشگران را به چالش كشيده و باعث اختلاف نظر و چندگانگي در بين آن‌ها شده است. به‌طوري‌كه گروهي ‌آن را به تأثيرات پيش از اسلام بالأخص ساسانيان اطلاق مي‌كنند و گروه ديگر در پي تفسير آن با انديشه‌هاي بستر جامعه‌اي كه اين نقوش در آن شكل گرفته، هستند. از اين‌رو ضرورت تحقيق پيش‌رو از خلاء احساس شده توسط نگارندگان در منشايابي مضامين نقوش سفال‌ها با رويكرد نجومي است. جستار پيشِ‌رو با طرح پرسش‌هايي ريشه‌يابي شده است كه عبارتنداز: آيا منشأ مضامين نقوش سفال‌هاي قرون ميانه اسلامي را صرفأ بايد در دوران قبل از اسلام جستجو كرد؟ بازتاب صورت‌هاي فلكي بر نقوش سفال‌هاي اين دوران چگونه بوده است؟ روش كار مقاله پيشِ‌رو، از نوع تاريخي با رويكرد تحليلي-تطبيقي مبتني‌بر مطالعات كتابخانه‌اي است. در روند انجام پژوهش، ابتدا اقدام به جمع‌آوري نمونه‌هاي آماري از موزه‌ها، طراحي نقوش با نرم‌افزار «كورل‌دراو» و تطبيق نقوش سفال‌ها با صورت‌هاي فلكي گرديد و سپس در ادامۀ پژوهش به مطالعات كتابخانه‌اي در جهت منشأيابي مضامين و معاني صورت‌هاي فلكي در اسناد تاريخي پرداخته شده است. دستاورد مطالعۀ تطبيقي نقوش سفال‌ها با صورت‌هاي فلكي نشان داد، مباحث مربوط به نجوم و صورت‌هاي فلكي بخشي از اعتقادات و باورهاي مردمان دورۀ ميانۀ اسلامي را شكل مي‌داد، كه اغلب با خرافات و موجودات فرا‌زميني تلفيق شده بود؛ بنابراين، مي‌توان منشأ برخي از مضامين نقوش سفال‌ها را به باورهاي خرافي صورت‌هاي فلكي اطلاق كرد.