ﺗﺒﺎرﻧﺎﻣﮥ رواﯾﺖ »ﻣﺎ رأﯾﺖ ﺷﯿﺌﺎً اﻻ و رأﯾﺖ اﷲ ﻓﯿﻪ« و ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎ از آن

ﯾﮑﯽ از رواﯾﺎت ﻣﻄﺮح و ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن، ﺣﺪﯾﺚ »ﻣﺎ رأﯾﺖ ﺷﯿﺌﺎً اﻻ و رأﯾﺖ اﷲ ﻓﯿﻪ« )ﭼﯿﺰي را ﻧﺪﯾﺪم ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﺪا را در آن دﯾﺪم( اﺳﺖ. اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻫﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ واژۀ »ﻗﺒﻠﻪ«، »ﻣﻌﻪ« و »ﺑﻌﺪه« در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺘﻮن ﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ. ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺸﺎﯾﺦ آن ﻫﺎ و در دورۀ ﭘﺴﯿﻨﯽ، ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ اﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ)ع( ﻣﻨﺴﻮب ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﯿﺮاث ﺳﺘﺮگ و اﺳﺘﻮار )از ﻣﻨﺎﺑﻊ درﺟﻪ اول( ﺷﯿﻌﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮔﺰارش ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. ﻋﺎرﻓﺎﻧﯽ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ـ از ﺣﻼج ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﻌﺎﺻﺮان ـ از اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎي واژ ۀ اﻧﺘﻬـﺎﯾﯽ آن ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﻫﻢ ﺳﻮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﮥ وﺣﺪت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﻧﺪ. در ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه از اﻓﻖ اﻧﺪﯾﺸﮥ ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ، وﺣﺪت وﺟﻮد وﺣﺪت ﺣﻘﯿﻘﯽ اﻃﻼﻗﯽ اﺳﺖ. ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ وﺟﻮدِ واﺣﺪ و ﯾﮕﺎﻧﻪ، ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﻠﯿﺎت و ﻣﻈﺎﻫﺮ آن داراي ﮐﺜﺮت اﺳﺖ. ﺑﺮﺧﯽ ﻋﺎرﻓﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس آﯾﺎت ﻗﺮآن و ﻣﺴﺘﻨﺪاﺗﯽ از ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺼﻮص ﺣﺪﯾﺜﯽ، در ﺟﻬﺖ ﺗﺤﮑﯿﻢ اﯾﻦ اﻧﮕﺎره )وﺣﺪت وﺟﻮد( ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ. ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ رواﯾﺖ از ﺣﯿﺚ ﺳﻨﺪي و ﻣﺘﻨﯽ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﺶ رواﯾﺘﯽ از ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن دﯾﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﻏﺮﯾﺐ ﻧﯿﺴﺖ، ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻌﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻓﻬﻢ ﻋﺮﻓﯽ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻘﻠﯽ ﺑﺮ آن ﺣﻤﻞ ﮐﺮد.