تحليل گفتمان انتقادي «وظايف مريد» از ديدگاه قشيري براساس رويكرد فركلاف

Critical Discourse Analysis of “Disciple’s Duties” from the Qushayri's Point of View, According to the Fairclough’s Theory

تحليل گفتمان انتقادي روشي براي تحليل متن است و جامع‌ترين الگو را در اين زمينه، نورمن فركلاف (1989) ارائه كرده است كه در سه سطحِ توصيف، تفسير و تبيين، رابطۀ متن را با بافت موقعيتي آن آشكار مي‌سازد. با گسترش شيوه‌هاي جديد در تحليل متون، بررسي متون كهن از اين افق‌هاي تازه ضروري مي‌نمايد. هرچند متون عرفاني بيشتر با انگيزه‌هاي دروني و به دور از مبارزه با سياست و اجتماع نگاشته مي‌شدند؛ اما از تاثير اجتماع و دوران خود مصون نبوده‌اند و گفتمان‌هاي مسلط بر آن‌ها، متاثر از شرايط دوران آن‌هاست. قرن پنجم يكي از دوره‌هاي مهم در تصوف است و رسالۀ قشيريه يكي از متون برجسته‌ايست كه در همين دوران به‌وسيلۀ ابوالقاسم قشيري در پيِ ايجاد انحراف در تصوف، براي تبيين اصول و عقايد صوفيه نگاشته شده است. در اين پژوهش باب آخر از اين اثر را كه دربرگيرندۀ سفارش به مريدان است؛ بر اساس نظريۀ فركلاف تحليل نموده‌ايم. نتايج بررسي نشان مي‌دهد كه ايدئولوژي قشيري در شيوۀ استفاده از عبارات و كلمات آشكار مي‌شود. گفتمان‌هاي مسلط بر اين باب شامل تعظيم صوفيه، تسليم مريد در برابر پير و زهد هستند كه علاوه بر بازنمايي اوضاع اجتماعي و فرهنگي و سياسي، به بازتوليد شرايط جديد و بهبود وضع موجود نيز كمك نموده‌اند.

Critical discourse analysis is a way for text analysis and Norman Fairclough has presented the most comprehensive approach in this field that discovers the relationship between the text and the context in three layers: description, interpretation and explanation. Expanding the new methods of the text analysis, makes necessary to analysis the ancient texts by these methods. Although the mystical texts often have written by the personal (and inner) motivations and apart from the politics and the society, they have not been protected from the society's effects and their dominant discourses are influenced by the social conditions. Fifth century is one of the important periods of the mysticism and “Qushayri Risala” is one of the prominent texts of this period, which has been written by Abū al-Qāsim al-Qushayrī for explaining the principles and ideas of Sufism because, it had been appeared some deviancies in mysticism. In this essay, it is analyzed according to the Fairclough’s theory the last part of this book which contains some orders to the disciples. The results shows that Qushayri's ideology has been discovered along his way of using the words and the phrases. The dominant discourses of this part are obeisance to the Sufism, ascetic and surrendering the disciples to the Sufis. These discourses in addition to the representing the social, political and cultural conditions, make it easy to reproduce the new conditions and to improve the existing conditions.