مكان يابي نواحي مستعد اجراي سامانه هاي نوين آبياري (موضعي–باراني–كم فشار) با تحليل سلسله مراتبي (AHP) در GIS (مطالعه موردي شهرستان اسفراين- خراسان شمالي)

Locating Susceptible Regions Implementation of New Irrigation Systems(Localized irrigation, Sprinkler irrigation, Low pressure irrigation)by using Analytical Hierarchy Process(AHP) in GIS(Case Study: North Khorasan Province, Esfarayen

اجراي روش‌هاي مختلف آبياري در نواحي متفاوت، متاثر از عواملي مانند شرايط اقليمي، كيفيت آب، وضعيت توپوگرافي، مشخصات خاك، نوع محصول و عوامل اقتصادي- اجتماعي است، وجود برخي محدوديت‌ها‌ در هر يك از عوامل فوق در منطقه مورد مطالعه منجر به تغيير سامانه آبياري پيشنهادي مي‌گردد. مسائل و موضوعات مربوط به انتخاب روش آبياري پيشنهاد شده با شاخص‌هاي كمي و كيفي مورد بررسي قرار مي‌گيرد، امكان استفاده از اين‌دو به طور همزمان در روش پردازش تجزيه و تحليل سلسله مراتبي، آن را به يك ابزار قدرتمند براي تحليل مسائل در اين بخش تبديل نموده است. با توجه به مطالب فوق و قدرت فرآيند تحليل سلسله مراتبي در رابطه با تصميم‌گيري براي انتخاب روش آبياري مناسب براي منطقه و قوي‌تر شدن آن در تلفيق با سامانه‌ي اطلاعات جغرافيايي و بكارگيري كمتر اين دو با يكديگر در مطالعات انجام شده در سنوات گذشته در مناطق مختلف كشور و همچنين خراسان شمالي و به‌خصوص شهرستان اسفراين، نسبت به مطالعه آن اقدام شد. مواد و روش‌ها: اين پژوهش در شهرستان اسفراين، از توابع استان خراسان شمالي و بين مدارهاي 57 درجه و 30 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 4 دقيقه عرض شمالي و مساحت كل 5192 كيلومترمربع است انجام شده است. در اين تحقيق روشي براي امتيازدهي به عوامل تأثيرگذار در انتخاب سامانه‌هاي آبياري نوين، بسط و ارائه‌شده است. در اين روش ميزان تأثير عوامل مختلف با استفاده از ارقام صحيح (3+) تا (3-) در هفت درجه امتيازگذاري مي‌شوند. به‌منظور تأثير بيشتر عوامل مهم‌تر و يا جلوگيري از اثرگذاري يكسان عوامل با درجه اهميت متفاوت، ضريبي به‌عنوان وزن هر عامل، لحاظ گرديده است. اين ضريب بر اساس شرايط پروژه با استفاده از روش فرايند تحليل سلسله مراتبي تعيين مي‌شود. با تلفيق فرايند تحليل سلسله مراتبي و سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS)، اين وزن در لايه‌هاي اطلاعاتي واردشده ضرب شده است. امتياز نهايي، از جمع جبري امتيازات به‌دست‌آمده هر عامل براي هر منطقه به دست مي‌آيد. اين امتياز درواقع پتانسيل استفاده از هر يك از سامانه‌هاي آبياري نوين است. داده‌هاي مربوط به اين تحقيق، از بانك اطلاعاتي آبياري تحت‌فشار مديريت جهاد كشاورزي شهرستان اسفراين تهيه گرديده است. يافته‌ها: در تحقيق حاضر مكان‌يابي روش‌هاي آبياري نوين براي 77075 هكتار از اراضي مستعد كشت آبي (زراعت و باغ‌ها) شهرستان اسفراين انجام شد و نتايج به‌صورت نقشه‌هايي كه در آن امتيازات هر منطقه از محدوده طرح براي هر يك از سامانه‌هاي آبياري نوين نشان داده‌شده است، ارائه شد. نتايج اين تحقيق نشان داد كه: از مجموع 77075 هكتار از اراضي كه به‌عنوان محدوده مطالعاتي محسوب مي‌گردد، مساحت 58835 هكتار معادل 76/5 درصد محدوده مناسب براي سامانه آبياري كم‌فشار، 17105 هكتار معادل 22 درصد محدوده مناسب براي سيستم آبياري موضعي و1135 هكتار معادل 1/5 درصد محدوده مناسب براي سيستم آبياري باراني است. نتيجه‌گيري: سيستم آبياري كم‌فشار در اكثريت منطقه به‌جز نواحي شمالي به دليل وضعيت توپوگرافي نامناسب، بالاترين امتياز را كسب كرده است؛ بنابراين، روش آبياري كم‌فشار جهت بالا بردن راندمان آبياري در اكثريت محدوده پيشنهاد مي‌گردد و در ساير مناطق (شمالي)، سيستم آبياري موضعي به‌عنوان بهترين سامانه‌ آبياري نوين انتخاب‌شده است.

Background and Objectives: The implementation of different irrigation methods in different areas is influenced by factors such as climatic conditions, water quality, topography, soil characteristics, product type and socio-economic factors, some limitations in each of the above factors In the studied area, changes in the proposed irrigation system. issues and topics related to the choice of proposed irrigation method, can be investigated by quantitative and qualitative indicators, the possibility of using these two simultaneously in the method of hierarchical analysis process, it has turned it into a powerful tool for analyzing issues in this section. Considering the above and the power of the hierarchical analysis process to decide on the appropriate method for irrigation for the region and its strength in combination with GIS, and less use of these two with each other in studies in recent years, in different parts of the country, As well as the northern Khorasan province and the city of Esfarayn, It was studied. Materials and Methods: This research was carried out in Esfarayne County, North of Khorasan province, and between 57 degrees and 30 minutes east longitude and 37 degrees and 4 minutes north latitude and total area of 5192 square kilometers. In this study, a method was developed and presented for grading the factors influencing the selection of new irrigation systems. The effects of different factors using the correct digits (+3) to (3) investments are rated at seven points. In order to influence more important factors or preventing the same effect of factors with a different degree of importance, The coefficient is considered as the weight of each factor. This index is based on project conditions are determined using analytic hierarchy process. By combining analytic hierarchy process and geographical information system (GIS), multiplied by the weight of the layers entered. The final score, obtained of algebraic summation scores of each factor for each region. This rating is in fact the potential use of each new irrigation systems. Data related to this study, has been prepared the irrigation database under management of Jihad Agriculture in Esfarayen city. Results: In this research locating new methods of irrigation for 77,075 hectares of irrigated lands (agriculture and gardens) Esfarāyen city of North Khorasan province is performed and results are shown as maps with scores of each region of plan area for each new irrigation systems. The results of this research show that: Out of 77,075 hectares of land in the study area is intended, in accordance 58835 hectares (76/5%) were recognized fit to Low Pressure Irrigation, 17105 hectares (22%) suitable for Local Irrigation Systems and 1135 hectares (1/5%) suitable for Sprinkler Irrigation Systems. Conclusion: Low pressure irrigation system in the majority of regions except the northern areas because of unsuitable topography, has achieved the highest score. Therefore, Low Pressure Irrigation for raising irrigation efficiency suggested to the majority of area an‎d in other areas (North), Localized irrigation system has been selected as the best new irrigation systems.