واكاوي تبلور عدالت محيطي در انديشه آرمان‌شهري اسلامي جهت كاربست در شهرسازي اسلامي؛ مطالعة موردي: محله روستا بنيان سفين كيش

Analyzing environmental justice in Islamic utopian ideology to apply in Islamic urban planning

با بررسي ادبيات نظري موجود در زمينه شهر اسلامي، اين اطمينان حاصل گرديد كه «عدالت» - در كنار برخي اصول ديگر، نظير وحدت، احترام به مالكيت‌ها، قاعده لاضرر و لاضرار و ... - يكي از اصول قطعي شهرسازي اسلامي است. موضوع عدالت محيطي در آرمان‌شهر اسلامي در حالي كه يكي از موضوعات مهم در جامعه و شهر اسلامي است، موضوعي كاربردي نيز هست كه به برخي نيازهاي كنوني شهرسازي كشور پاسخ خواهد داد. از جمله بافت هايي كه اين رويكرد را در آن با تاكيد بيشتر مي توان پي جست محله هايي از شهر هستند كه با بنيان روستايي شكل گرفته اند و به دليل طي نشدن فرايند صحيح ادغام در شهر، به صورت محله اي مسئله دار در شهر درآمده و به تدريج انواع نابرابري هاي محيطي در آنها بروز پيدا مي كند. در اين باره، به منظور بررسي امكان توسعه اصل شيعي عدالت در نظام شهرسازي ايران، محله روستابنيان سفين جزيره كيش به عنوان نمونه اي از محدوده هاي شهري كه به نظر مي رسد در معرض بي عدالتي محيطي است، انتخاب و بررسي شد. روش تحقيق مقالۀ حاضر توصيفي با ابزار مطالعات اسنادي و همچنين روش تحليلي است كه به منظور بررسي دقيق تر موضوع در نمونه موردي از تكنيك پيمايش و ابزار پرسشنامه استفاده شده است. بر اساس مطالعات نظري و تجربي عوامل مشترك عدالت محيطي از منظر انديشه هاي آرمان‌شهري اسلامي و نظريات شهرسازي در قالب برابري اجتماعي اقتصادي، برابري زيست محيطي و برابري رويه اي احصا گرديد. براي پي جويي مؤلفه هاي احصا شده در چارچوب نظري، شواهد و مدارك برآمده از نتايج پرسشنامه در نمونه موردي با ضريب آلفاي كرونباخ 0.928 در محدوده حاكي از آن است كه بيشترين بي عدالتي در عامل اجتماعي اقتصادي از منظر توزيع هزينه ـ فرصت ها با امتياز استاندارد 2.45 است. در نهايت با توجه به تأكيد ويژه انديشه هاي آرمان‌شهري اسلامي بر برابري اجتماعي اقتصادي و تدقيق در نمونه موردي، عوامل عدالت محيطي از منظر آرمان‌شهرهاي اسلامي احصا، تدقيق و معرفي شدند كه عبارت‌اند از:  عدالت در توزيع هزينه - فرصت ها؛ عدالت در به رسميت شناختن افراد؛ عدالت در توجه به ظرفيت‌ها و توانايي افراد و عدالت در رويه سياسي و مشاركت ساكنان در تمامي مراحل تهيه و اجراي طرح ها، تصميم گيري ها و اتخاد سياست هاي شهري.

Reviewing Islamic city literature, it is assured that justice is one of the certain principle of Islamic urban planning along with others principle as unity, respect of properties and some others principle. The subject of environmental justice in Islamic utopia is a practical issues as respond to some current needs of urban planning of country, is one of the basic issues of Islam in Islamic society and city. Such approach can be sought in the neighborhoo d with rural foundation that take the role as problematic neighborhood in the result of failure to properly merging to the city and gradually develop into a variety of environmental inequalities. In this regard, the old Sefein neighbourhood of Kish Island was investigated as the case of urban area exposing injustice in order to applying Shia principle of justice in the urban planning system of Iran. The research method of this article is descriptive- analytical base on documentary studies. Applying surveying method and the questionnaire tool to explore more accurate the subject in the case study, Sefein- Kish. Based on theoretical and empirical studies, the common factors of environmental justice in Islamic utopia and urban planning theories are socio-economic equality, environmental equality and procedural equality. Due to the Evidence derived from the results of the questionnaire with Cronbach’s alpha coefficient 0.928 in field studies, the most inequities is in socioeconomic factor from the perspective of the opportunity- cost distribution with a standard score 2.45. Finally, considering the special emphasis of Islamic utopia on social equity, the factors of environmental justice are reviewed and introduced from the perspective of Islamic utopia. These are: justice in opportunity- cost distribution; justice in regard to capacities and abilities of individual; justice in recognition of individual; and finally injustice in political process public participation in all stages of preparation and implementation of plans, decisions and urban polices taking.