سياست اقتصادي و ناكامي مذهبي فاطميان در مغرب

The Economic Policy of Fatimids and their Religious Failure in the Maghrib

ناكامي در اشاعۀ مذهب اسماعيلي در مغرب، از موضوعات مهم تاريخي دورۀ فاطميان است و در بررسي و تبيين آن، مسائل اقتصادي را به عنوان عامل و شاخص مهمي بايد در نظر گرفت: حاكمان فاطمي نتوانستند دعاوي روزگار انقلابي‌گري خود را در ايجاد عدالت اقتصادي در جامعۀ مغرب عملي كنند. آنها با بي‌توجهي به شرايط لازم اقتصادي، در تحقق آرمانهاي سياسي‌ ـ‌ مذهبي خود و تأسيس خلافت فراگير فاطمي، كوشش‌هايي به كار بردند كه حاصل آن، تحميل هزينه‌هاي مالي گزاف بر اقشار مختلف جامعۀ مغرب بود. علاوه بر اين، سياست خارجي مبتني بر تخاصم و توسعه‌طلبي، امكان برقراري مناسبات پايدار اقتصادي مغرب با ساير سرزمينهاي اسلامي را از ميان برد و مردم را به ويژه از نظر اقتصادي در تنگنا قرار داد. از اين رو، ساكنان مغرب در ايام شورش ابويزيد خارجي، به طور گسترده با آن همدلي و همراهي نشان دادند تا آنجا كه دولت فاطمي در آستانۀ سقوط قرار گرفت. اگرچه فاطميان با درك نارضايتي مردم، كوشيدند با تغيير سياست‌هاي مالي و جلوگيري از سودجويي‌هاي واليان خود، از فشارهاي گزاف مالي بر مردم بكاهند، اما اين تغييرات ديرهنگام بود و با انتقال مركز دولت فاطمي به مصر، تحول و تغيير چنداني در اقبال مردم مغرب به مذهب اسماعيلي پديد نيامد.

The failure to disseminate the Ismaili religion in the is one of the important historical issues of the Fatimid era and when this investigated and explained, the economic agenda of the Fatimids as an important factor, should take into consideration. The Fatimid rulers failed to enforce their revolutionary claims of creating the economic justice in the society. By failing to provide the necessary economic backing, in pursuing their religious-political aspirations and establishing an inclusive Fatimid caliphate, they have made unsuccessful attempts that imposed enormous financial costs on various sections of the community. In addition, adopting a foreign policy based on hostility and territorial development eliminated the possibility of establishing sustainable economic relations with other Islamic territories. Such policies putted the people in financial straits. Therefore, during the Abu Yazid al-Kharidji uprising against the Fatimid government, the inhabitants largely sympathized that and the Fatimid state was on the verge of collapse. Although the Fatimids tried to prevent the financial pressures on the people by changing their financial policies and preventing the profiteering of their governors, but due to the delay of this changes and the transfer of their capital to Egypt, there was little change in the desire of the inhabitants of Maghrib into the Ismaili religion.