پنجره جمعيتي، انتقالات اقتصادي نسلي و چشم‌انداز سود جمعيتي اول و دوم در ايران

فاقد عنوان و چكيده لاتين

طبق «نظريه اول گذار جمعيتي» كه تحولات حجم، رشد و ساختار سني جمعيت جوامع را تبيين مي‌كند، در ايران اين گذار به مرحله سوم يعني كاهش توأم نرخ باروري و نرخ مرگ‌و‌مير رسيده و ساختار سني جمعيت در مرحله ميانسالي قرار گرفته است. در چنين شرايطي، با رسيدن سهم جمعيت مولّد يا بالقوه فعال از نظر اقتصادي (سهم جمعيت 15 تا 64 ساله) به ميزان‌هاي حداكثري خود يعني حدود 70 درصد كل جمعيت كشور، «پنجره فرصت جمعيتي» در ايران فراهم گرديده و به فعل در آمدن اين فرصت، مستلزم توجه ويژه به نقش تغييرات ساختار سني در «چرخه عمر اقتصادي» و سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي شايسته، براي بهره‌گيري هرچه بيشتر از آن است. سود جمعيتي طي دو مرحله اتفاق مي‌افتد كه «سود جمعيتي اول» به دورانِ به حداكثر رسيدن نيروي كار و رشد مثبت «نسبت حمايت» مرتبط است و «سود جمعيتي دوم» به افزايش «بهره‌وريِ نيروي كار» و دورانِ سالمندي جمعيت و افزايش انگيزه پس‌انداز در ميان اين بخش از جمعيت مربوط مي‌باشد. در اين مقاله پس از مرور مختصري بر مباني نظري سود جمعيتي، محاسبات لازم براي ايران ارائه مي‌شود، كه نشان مي‌دهد زمينه سود جمعيتي اول به مدت حدوداً 40 سال از اواسط دهه 1360 تا اواسط دهه 1410 فراهم شده است. همچنين طبق نتايج به‌دست آمده، در مقاطع مياني دوره زماني مذكور، تا بيشينه‌اي در حدود 2.3 درصد از رقم مربوط به رشد اقتصادي ايران (بدون در نظر گرفتن تأثير ساير عوامل) به سود جمعيتي اول اختصاص داشته است. پس از اين دوره، زمينه سود جمعيتي دوم در ايران آغاز مي‌شود. نكته حائز اهميت اين است كه هيچيك از دو مرحله سود جمعيتي، به‌خودي‌خود رخ نمي‌دهد و اساساً شرايط بالقوه‌اي است كه صرفاً با سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي مؤثر و متناسب با هر دوران مي‌تواند به فعل درآيد.